Τήνος: Με πίστη και με τέχνη

Η αρχοντική Τήνος, το εύφορο και όμορφο κυκλαδονήσι, είναι γνωστή και συνάμα άγνωστη! Γνωστή για την Παναγία της Τήνου, το μεγαλύτερο προσκύνημα της Ελλάδας, και
άγνωστη όσον αφορά τις άλλες πλευρές της, τη φύση, τα χωριά, τα γεωλογικά της φαινόμενα, την αρχαία κληρονομιά της, τα έθιμα και την πλούσια γαστρονομική της παράδοση. Ανακαλύψτε την!

Την εποχή της μεγάλης τουριστικής ακμής η Τήνος «έβλεπε» τη γειτόνισσά της Μύκονο να βουλιάζει καθημερινά από... πολύχρωμο κόσμο. Τα καράβια που έφταναν τότε στην Τήνο αποβίβαζαν κυρίως προσκυνητές και ελάχιστους τουρίστες. Αυτό ακριβώς λειτούργησε θετικά για την Τήνο, που μένοντας αρκετά πίσω από τη Μύκονο στην τουριστική ανάπτυξη παρέμεινε γραφική και δεν κατακτήθηκε μέχρι τελευταίου στρέμματος από βίλες, πισίνες και οικοδομικά συγκροτήματα.

Η οδός της Μεγαλόχαρης καταλήγει στην Παναγιά της Τήνου με τη θαυματουργή εικόνα

Η ομορφιά της Τήνου σμιλεύτηκε από την τέχνη και προστατεύτηκε από την πίστη. Το νησί υπήρξε πηγή καλλιτεχνών: των γλυπτών Γιαννούλη Χαλεπά, Δημητρίου Φιλιππότη, Γιαννούλη Κουλουρή, Γιάννη Βούλγαρη, Λουκά Δούκα καθώς και των ζωγράφων Νικηφόρου Λύτρα και των γιων του Περικλή και Νικολάου, Γιάννη Γαΐτη, αλλά και διάσημων μουσικών όπως του Νίκου Σκαλκώτα.

Η τέχνη είναι πανταχού παρούσα στην Τήνο, στις καμάρες και στις μαρμάρινες κρήνες, στα σπίτια με τα πέτρινα τόξα, στους περιστεριώνες και στα ξωκλήσια. Καθώς θα ταξιδεύετε για την Τήνο, κάντε μία και μοναδική ευχή: να έχετε συμμάχους σας τους ανέμους. Μόνο τότε θα έχετε την ευκαιρία να χαρείτε τις παραλίες της, που είναι αμμώδεις, πανέμορφες και... ανεμοδαρμένες!

Η Μεγαλόχαρη και η Χώρα

Πολλοί προσκυνητές έχουν μετρήσει πόντο πόντο το πλακόστρωτο που οδηγεί στον ναό της Ευαγγελιστρίας για να πάρουν τη χάρη της Μεγαλόχαρης, να ικετεύσουν για ένα θαύμα ή ακόμη και για να ευχαριστήσουν την Παναγία για τη βοήθειά της.

Η Παναγιά της Τήνου, το πιο δημοφιλές προσκύνημα στην Ελλάδα, χτίστηκε το 1823

Ο ναός είναι ένα αριστούργημα της κυκλαδικής αρχιτεκτονικής και το πρώτο αρχιτεκτονικό μνημείο της νεότερης Ελλάδας. Χτίστηκε το 1823, μετά την εύρεση της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας, και σταδιακά απέκτησε τη σημερινή του μορφή. Κάτω από την εκκλησία της Παναγίας είναι χτισμένος ο ναός της Ευρέσεως, πάνω στα θεμέλια πρωτοχριστιανικής εκκλησίας, που με τη σειρά της χτίστηκε στη θέση αρχαίου ιερού του Διονύσου.

Στον χώρο της εκκλησίας της Παναγίας υπάρχει σκευοφυλάκιο με μεγάλης αξίας εκκλησιαστικά και ιστορικά κειμήλια και βιβλιοθήκη με σπάνια βιβλία.

Ταβερνάκι λίγο έξω από την πόλη της Τήνου

Στη γειτονική Πινακοθήκη Ιερού Προσκυνήματος Ευαγγελιστρίας Τήνου θα δείτε έργα πολλών γνωστών Ελλήνων ζωγράφων, όπως οι Νικόλαος Γύζης, Γεώργιος Ιακωβίδης, Γεώργιος Ροϊλός, Πολυχρόνης Λεμπέσης, Νικηφόρος Λύτρας, Δημήτριος Πελεκάσης. Εκτίθενται επίσης αντίγραφα έργων των Βελάσκεθ, Ρούμπενς, Ρέμπραντ, Μουρίγιο και άλλων μεγάλων ζωγράφων της Ευρώπης.

Στον προαύλιο χώρο του Ναού της Ευαγγελίστριας βρίσκεται το Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών, με έργα του Νικολάου Γύζη, του Γιαννούλη Χαλεπά, πίνακες του Νικηφόρου και Νικολάου Λύτρα, και πρωτότυπα έργα σε μάρμαρο και προπλάσματα του Γεωργίου Βιτάλη, Λαζάρου Φυτάλη, Λουκά Δούκα, Λαζάρου Σώχου, Νικολάου Στεργίου, Ιωάννη Κουλουρή και Ιωάννη Βούλγαρη.

Σοκάκι στον Πύργο. Διακρίνονται οι μαρμάρινες επιγραφές που έχουν φιλοτεχνήσει μαθητές της Σχολής Καλών Τεχνών

Κοντά στην είσοδο της εκκλησίας υπάρχει μνημείο για τα μέλη του πληρώματος του εύδρομου «Ελλη», που τορπιλίστηκε το 1940 στο λιμάνι της Τήνου, ενώ επίσης κοντά στον ναό, στη θέση Πόλες, μπορείτε να δείτε το τείχος της ακρόπολης του 4ου αιώνα π.Χ.

Ξεκινώντας την περιπλάνησή σας στη Χώρα της Τήνου, μη δώσετε μεγάλη σημασία στους δρόμους γύρω από την εκκλησία που έχουν κατακλυσθεί από μαγαζιά με λαμπάδες, εικόνες και αναμνηστικά. Περπατήστε στις άλλες γειτονιές που κυριαρχεί το νεοκλασικό στοιχείο: μαρμάρινες βρύσες, αρχοντικά, η Μοσχούλειος Σχολή, το λιμάνι με τα μπαράκια είναι μερικές γωνιές της πόλης που αξίζει να δείτε.

Ψαρόβαρκες και δίχτυα στο λιμάνι της Τήνου

Κάντε μια στάση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χώρας, που βρίσκεται στον κεντρικό δρόμο προς την Παναγία και στεγάζει ευρήματα ανασκαφών απ' όλη την Τήνο. Ξεχωρίζουν, μεταξύ άλλων, οι πίθοι που βρέθηκαν στους πρόποδες του Ξώμβουργου -στο ιερό της Δήμητρας και Κόρης-, ένα μωσαϊκό απ' τον χώρο της Μεγαλόχαρης και αγάλματα από τα Κιόνια.

Εργα τέχνης οι περιστεριώνες

Η ιστορία τους ξεκινά από την Ενετοκρατία όταν οι κατακτητές μετά την εγκατάστασή τους στην Τήνο το 1204, έφεραν στο νησί περιστέρια κυρίως ως μέσο επικοινωνίας. Η παλαιότερη χρονολογία εμφάνισης περιστεριώνων, σύμφωνα με τα αρχεία της Καθολικής Εκκλησίας, είναι το 1726 και αφορά μια διαθήκη που αναφέρεται στην παραχώρηση ενός περιστεριώνα μετά τον θάνατο ενός καθολικού ιερέα.

Ενας από τους διάσημους περιστερώνες της Τήνου και στο βάθος το καθολικό μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου της Aσίζης

Οι Βενετοί διατήρησαν αποκλειστικά το αριστοκρατικό προνόμιο της συντήρησης περιστεριώνων στα κτήματά τους μέχρι τον 18ο αιώνα, οπότε έφυγαν από το νησί. Eκτοτε οι Τηνιακοί έγιναν κύριοι των κτισμάτων αυτών και δημιούργησαν μια παράδοση λαϊκής αρχιτεκτονικής, μετατρέποντας την απλή κατοικία των πουλιών σε θαυμαστό και ξακουστό έργο λαϊκής τέχνης. Από τους 1.009 περιστεριώνες του νησιού (λέγεται πως είναι και περισσότεροι) κανένας δεν είναι όμοιος με άλλο. Πολλοί είναι διώροφοι με το κάτω μέρος να χρησιμεύει σαν κατοικία, αποθήκη για τα εργαλεία των χωρικών, στάβλος, αχυρώνας ή και πατητήρι, ενώ το επάνω με το οποίο συνδέεται μέσω σκάλας και καταπακτής είναι η φωλιά των πουλιών. Αλλοι είναι πολυώροφοι με διαστάσεις συχνά μεγαλύτερες από αυτές των κατοικιών. Το εσωτερικό τους είναι πάντα ασοβάτιστο, σε αντίθεση με το εξωτερικό που εμφανίζεται πάντοτε σοβαντισμένο, ενώ η στέγη τους είναι κατά κανόνα επίπεδη.

Είναι κτισμένοι με ανοικτό χώρο μπροστά, στις πλαγιές και ρεματιές, πάντοτε κοντά σε τρεχούμενα νερά και σε προστατευμένα μέρη. Τα ανοίγματά τους είναι στραμμένα προς οποιοδήποτε σημείο του ορίζοντα εκτός από τον βορρά.

Η πλατεία του Πύργου το βράδυ γεμίζει από κόσμο

Οι κοιλάδες του Ταραμπάδου, της Αγάπης, της Ποταμιάς, της Καρδιανής, του Τριπόταμου και άλλων χωριών αποτελούν ζωντανά υπαίθρου μουσεία λαογραφίας. Αξιοσημείωτος, γιατί αποτελεί μοναδική εξαίρεση ως προς την εξωτερική εμφάνιση, είναι ο περιστεριώνας της οικογένειας Αφεντούλη, που έχει κυκλικό - κυλινδρικό σχήμα και βρίσκεται έξω από τη Χώρα του νησιού.

Χωριά - κοσμήματα

Μπορεί οι παραλίες της Τήνου να λειτουργούν ως μαγνήτης για τους επισκέπτες (όταν δεν τις πιάνουν τα μελτέμια), όμως τα διαμαντάκια του νησιού είναι τα χωριά της. Είναι ίσως το μοναδικό νησί των Κυκλάδων στο οποίο θα δείτε τόσα όμορφα χωριά μαζί, το ένα δίπλα στο άλλο, άλλα με μεσαιωνική αύρα και άλλα τυπικά κυκλαδοχώρια.

Το χωριό Υστέρνια

Ξεκινήστε την περιήγησή σας από τον Πύργο, το χωριό των καλλιτεχνών, με την καταπληκτική πλατεία Πλάτανου με την ανακαινισμένη κρήνη και τα τραπεζάκια των καφενείων, που θυμίζει σκηνικό θεάτρου.

Κάτω από τη σκιά θα πιείτε το καφεδάκι σας και θα γευτείτε το φημισμένο γαλακτομπούρεκο της «Αλεξάνδρας» πριν περπατήσετε μέχρι το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας, ένα μουσείο - κόσμημα για το νησί, αλλά και όλη την Ελλάδα. Εκεί θα μυηθείτε στις παραδοσιακές τεχνικές που αφορούν όλη τη διαδρομή από την πρώτη ύλη ως το ολοκληρωμένο έργο μέσα από οπτικοακουστικό υλικό και αναπαραστάσεις λατομείου και εργαστηρίου μαρμαροτεχνίας.

Παιχνίδι στον περίβολο της εκκλησίας στην Καρδιανή

Η μόνιμη έκθεση περιλαμβάνει πλήθος έργων σε μάρμαρο - εκκλησιαστικά, καθημερινής χρήσης, εργαλεία μαρμαροτεχνίας και την κορυφαία συλλογή σχεδίων παλαιών μαρμαρογλυπτών. Τέλος, μη χάσετε την υπαίθρια έκθεση με τον ιστορικό μηχανολογικό εξοπλισμό. Στο χωριό επισκεφτείτε οπωσδήποτε το σπίτι του μεγάλου γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά (ανοιχτό καθημερινά 11.00 -14.30 και 17.30 - 21.00). Φεύγοντας από τον Πύργο κατευθυνθείτε προς τη θάλασσα για να δείτε τον Πάνορμο, το μικρό λιμανάκι - επίνειο του Πύργου.

Την εποχή των Ενετών είχε ιδιαίτερο στρατιωτικό ρόλο ως το μοναδικό φυσικό λιμάνι σ' αυτή την πλευρά της Τήνου. Σήμερα, θα βρείτε εδώ πολλές ταβέρνες και δωμάτια και θα δείτε την προτομή του Νικολάου Σαμοθράκη, μπουρλοτιέρη και υπαρχηγού του ναυάρχου Κανάρη.

Ενα μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο είναι οι στρογγυλοί γρανίτες που είναι διάσπαρτοι στο οροπέδιο έξω από το χωριό Βωλάξ

Γυρνώντας προς τη Χώρα θα σταματήσετε στα Υστέρνια, το χωριό των μαρμαρογλυπτών, για να δείτε την πλατεία Γλύνη, την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και το μουσείο με έργα Υστερνιωτών καλλιτεχνών στην πρώην βιοτεχνική σχολή.

Στην ίδια κατεύθυνση θα βρείτε την Καρδιανή, που βλέπει στη νοτιοδυτική ακτογραμμή της Τήνου. Είναι αμφιθεατρικά χτισμένη στο βουνό Πατέλες και είναι ένα καταπράσινο χωριουδάκι, με δροσερές πηγές, σοκάκια με καμάρες και φροντισμένα σπίτια. Εκεί κατοικούν δίπλα δίπλα οι Ορθόδοξοι και οι Καθολικοί, οι δύο μεγάλες θρησκευτικές κοινότητες του νησιού, με τις αντίστοιχες εκκλησίες τους.

Η παραλία του Αγίου Ιωάννη. Από τις πιο δημοφιλείς και πιο... ανεμοδαρμένες παραλίες!

Ανεβαίνοντας στα πιο ορεινά χωριά, επισκεφθείτε το Εξώμβουργο, τη σπουδαιότερη αρχαία πόλη του νησιού, χτισμένη σε βράχο, 640 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Στο παρελθόν υπήρξε πρωτεύουσα του νησιού και στην κορυφή του βρίσκεται ένα επιβλητικό κάστρο στη θέση αρχαίας ακρόπολης.

Το Κάστρο που έχτισαν οι Ενετοί άντεξε σε διαδοχικές επιδρομές μέχρι και το 1715 - 42, όπου καταστράφηκε απ' τους Τούρκους. Στο χωριό μπορείτε να επισκεφθείτε και τη μονή της Ιεράς Καρδίας του Χριστού στη βάση του βράχου.

Το... φαινόμενο του Βόλακα

Συνεχίζοντας την περιπλάνησή σας θα βρεθείτε στο χωριό Βωλάξ, έναν λιλιπούτειο οικισμό με λαογραφικό μουσείο, ένα μικρό θέατρο και αρκετούς καλαθοπλέκτες. Το χωριό είναι γνωστό για ένα μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο: Δεκάδες στρογγυλοί βράχοι από γρανίτη (φανταστείτε τους σαν τεράστιους βώλους) βρίσκονται διάσπαρτοι στο οροπέδιο.

Η παραλία της Κολυμπήθρας

Η ευρύτερη περιοχή κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν «Γυραιαί Πέτραι», όχι από παραφθορά της λέξης γηραιός, αλλά από τη φυλή των Γυρεών που ήταν μία από τις αρχαίες φυλές της Τήνου, σύμφωνα με τον Ησίοδο. Οι ερμηνείες για το φαινόμενο είναι πολλές. Κατά μια εκδοχή, πρόκειται για τον πυθμένα της αρχαίας θάλασσας που εμφανίστηκε έπειτα από την απομάκρυνση των νερών.

Σύμφωνα με άλλη άποψη, οι ολοστρόγγυλες πέτρες δημιουργήθηκαν από πτώση μετεωρίτη, κομμάτια του οποίου έπεσαν και στις γύρω περιοχές. Πάντως, η επικρατέστερη άποψη υποστηρίζει πως τα βράχια είναι αποτέλεσμα ηφαιστειακής έκρηξης, η οποία έγινε 18 ως 20 εκατομμύρια χρόνια πριν. Ο κρατήρας του ηφαιστείου, κατά πάσα πιθανότητα, βρίσκεται 2 χλμ. ανατολικά του χωριού, κοντά στη θέση Περάματα. Ενα ακόμη «ορεινό» αξιοθέατο είναι η Μονή του Κεχροβουνίου, κτισμένη σε μια απότομη πλαγιά σε υψόμετρο 650 μ. κοντά στο χωριό Αρνάδος. Είναι αφιερωμένη στη Κοίμηση της Θεοτόκου και λέγεται και μοναστήρι της Κυράς των Αγγέλων. Σήμερα στη μονή ζουν περίπου 30 μοναχές.

Η παραλία στα Κιόνια, με εκτεταμένη αμμουδιά μπροστά στον αρχαιολογικό χώρο των Κιονίων και έντονη τουριστική ανάπτυξη

Στην είσοδο θα δείτε το ψηφιδωτό της Παναγίας και το επιβλητικό καμπαναριό, ενώ στο εσωτερικό το κελί της μοναχής Οσίας Πελαγίας και στον ναό πλάι του την κάρα της. Φεύγοντας από τη μονή, κάντε μια στάση στον Αρνάδο, ένα γραφικό χωριό, γνωστό για τις περίφημες μεσαιωνικές καμάρες και τα πλακοστρωμένα στενά σοκάκια του.

Στην κεντρική πλατεία βρίσκεται ο Ναός της Αναλήψεως του Χριστού του 1600. Δίπλα στην ενοριακή εκκλησία λειτουργεί από το 1987 εκκλησιαστικό μουσείο που στεγάζει παλαιές εικόνες των εκκλησιών της περιοχής, εκκλησιαστικά είδη, παλιά βιβλία και άμφια.

Η παραλία Καλύβια

Στα βορειοδυτικά της Χώρας και σε μικρή απόσταση από αυτήν βρίσκεται το χωριό Κιόνια. Κοντά στον οικισμό οι αρχαιολόγοι απεκάλυψαν τα ερείπια ναού του 3ου αιώνα π.Χ. αφιερωμένου στον Ποσειδώνα και αργότερα στην Αμφιτρίτη. Ο ναός κτίσθηκε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους και ήταν ένα από τα κυριότερα λατρευτικά κέντρα όλου του κυκλαδικού συμπλέγματος.

Παραλίες... κοσμικές και μοναχικές

Οι παραλίες της Τήνου είναι πολλές και όμορφες. Κοντά στη χώρα, βρίσκονται οι οργανωμένες παραλίες Κιόνια, Αγιος Σώστης και Κολυμπήθρα, όπως επίσης και οι αμμουδερές Τσαμπιά, Αγιος Φωκάς, και Αγιος Ρωμανός. Λίγο βορειότερα, η Απηγανιά και η Καντάνη είναι πιο μοναχικές παραλίες, ενώ η Παχιά Αμμος νότια της Χώρας, είναι ίσως η ομορφότερη παραλία του νησιού, αλλά συγκεντρώνει πολύ κόσμο. Η Λυχναφτιά και η Σάντα Μαργαρίτα βρίσκονται ακόμη βορειότερα.

Ξωκλήσι κοντά στο χωριό Πύργος

Στη νοτιοδυτική πλευρά του νησιού θα κολυμπήσετε στον όρμο Υστερνίων, στο ατμοσφαιρικό Βαθύ, στους Χαλακές, στα Καλύβια και στον όρμο του Γιαννάκη.

Οι βόρειες παραλίες Κουμελάς και Μαλί διαθέτουν το εξαιρετικό προσόν να είναι απάνεμες.

Εάν έχετε διάθεση ανακάλυψης, πηγαίνετε στη Λυχναφτιά, κοντά στον Τριαντάρο, στη Σάντα Μαργαρίτα στα ανατολικά του νησιού και στο Μαλί, που είναι απάνεμος όρμος με δύσκολη πρόσβαση και παράξενους σχηματισμούς βράχων.

Περπάτωντας το νησί

Τα χωριά της Τήνου είναι σκορπισμένα σ' ολόκληρο το νησί σε σχετικά κοντινές αποστάσεις μεταξύ τους και μπορεί κανείς να τα ανακαλύψει και με τα πόδια, διασχίζοντας διατηρημένα μονοπάτια εξαίρετης ομορφιάς. Κάποιες από τις πολυάριθμες εναλλακτικές διαδρομές είναι:

1. Καρυά - Μουντάδος-Τριαντάρος - Δυο Χωριά - Αρνάδος - Μοναστήρι - Τζάδος - Κέχρος - Φαλατάδος - Μέση - Στενή - Ποταμιά - Βώλακας. Διαδρομή που θα σας οδηγήσει στον Τριαντάρο, όπου θα απολαύσετε τη θέα στο Αιγαίο από υψόμετρο 500 μέτρων.

2. Τριπόταμος-Κτικάδος- Χατζηράδος-Ξινάρα-Λουτρά. Στην Ξινάρα, έδρα του αρχιεπισκόπου της Καθολικής Αρχιεπισκοπής Τήνου, βρίσκεται ο καθεδρικός ναός των καθολικών της Τήνου, αφιερωμένος στην Παναγία του Ροζαρίου, ενώ στα Λουτρά, χωριό χτισμένο σε ένα καταπράσινο περιβάλλον, βρίσκεται η Μονή Ουρσουλινών, που ιδρύθηκε το 1862 και σήμερα στεγάζει Λαογραφικό Μουσείο. Στον διπλό όρμο της Κολυμπήθρας, στις βόρειες ακτές, θα βρείτε μια καταπληκτική αμμουδιά, όπου το μπάνιο είναι πραγματική απόλαυση.

3. Κάμπος- Ταραμπάδος - Σμαρδάκιτο - Καρδιανή - Υστέρνια - Πλατειά - Πύργος - Μαρλάς - Πάνορμος. Στον Κάμπο βρίσκεται ο ναός της Αγίας Αικατερίνης του 1775, με ξυλόγλυπτο τέμπλο και θαυμάσιες εικόνες.