Αφιέρωμα Πάσχα: Κυκλάδες

Πεζοπορίες με τη Χοζοβιώτισσα στην Αμοργό, η Κούνια των ερωτευμένων στην Κύθνο, το λαμπριάτικο τραπεζι Σίφνου και Ανάφης.

Τη Μεγάλη Παρασκευή, ο Πύργος Σαντορίνης «παίρνει φωτιά» από χιλιάδες αναμμένα τενεκεδάκια.

Στη Σαντορίνη ή στην Αμοργό; Στην Πάρο ή στη Νάξο; Κάνουμε Ανάσταση με φόντο το μπλε και το λευκό του Αιγαίου.

1. Για πεζοπορίες με τη Χοζοβιώτισσα στην Αμοργό

Κυριακή των Βαΐων στη Χώρα της Αμοργού. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)

Μία εβδομάδα περιπλανιούνται στην Αμοργό οι εικόνες της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας και του Αγίου Γεωργίου του Βαλσαμίτη. Την Κυριακή του Πάσχα, γύρω στις 17.00, ξεκινάει η πεζοπορία από το μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας προς το μετόχι του Φωτοδότη Χριστού στη Χώρα, για τον Εσπερινό της Αγάπης. Τις επόμενες μέρες οι εικόνες μεταφέρονται –είτε με αυτοκίνητο είτε πεζή– στη Μητρόπολη, στην Παναγία Καταπολιανή, στον Άη Γιώργη Καταπόλων και σε άλλους ναούς, ώσπου να έρθει η Κυριακή του Θωμά και να επιστρέψουν στη Χοζοβιώτισσα. Μη χάσετε την ευκαιρία να συμμετάσχετε σε κάποια από τις ανοιξιάτικες πομπές μέσα στην ανθισμένη αμοργιανή φύση. Θα γίνετε μάρτυρας του πώς ένας τόπος ευλογεί εαυτόν, ανασυντάσσεται και φέρνει τους ανθρώπους του πιο κοντά τον έναν στον άλλον. Οι επίδοξοι πεζοπόροι, πριν ξεκινήσετε, ελέγξτε τη φυσική σας κατάσταση – οι διαδρομές είναι βατές, αλλά κατά τόπους κακοτράχαλες.

2. Για την Κούνια των ερωτευμένων στην Κύθνο

Δευτέρα του Πάσχα μαζεύονται οι Θερμιώτες (σ.σ. «Θερμιά» είναι η δεύτερη ονομασία της Κύθνου) στην Πιάτσα της Χώρας, στήνουν μια διπλή κούνια, τη στολίζουν με λουλούδια και παρακολουθούν ένα αγόρι κι ένα κορίτσι να λικνίζονται, όπως γινόταν το πάλαι ποτέ, όταν το φλερτ ανάμεσα σε δύο ανθρώπους ήταν υπόθεση της κοινότητας και όχι του ζευγαριού. Το έθιμο της Κούνιας –που υπάρχει σε αρκετά μέρη της Ελλάδας– αναβιώνει με ζέση στην Κύθνο το Πάσχα. Συνοδεύεται από ένα τριήμερο φεστιβάλ προς το τέλος της Λαμπροβδομάδας (Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο), που φιλοξενεί συλλόγους Κρητών, Μακεδόνων, Παριανών κ.ά. Φετινή θεματική του φεστιβάλ είναι το «πανηγύρι» και κάθε σύλλογος (μαζί και οι Κυθναίοι) θα παρουσιάσει τη δική του εκδοχή γύρω από αυτό.

3. Για το λαμπριάτικο τραπεζι Σίφνου και Ανάφης

«Μαστέλο» λέγεται το κεραμικό σκεύος που δίνει το όνομά του και στο σιφναίικο πασχαλινό ψητό. (Φωτογραφία: Δημήτρης Βλάικος)

Στην ερώτηση «τι τρώτε το Πάσχα στη Σίφνο;» η απάντηση είναι «μαστέλο», κι ας είναι το μαστέλο το κεραμικό σκεύος στο οποίο μαγειρεύεται το κατσίκι ή το αρνί (ανάλογα με το τι προτιμά ο καθένας). Ποια η συνταγή; Στον πάτο του μαστέλου τοποθετούμε μια “σχάρα” από κλαδιά αμπελιάς και από πάνω το –πλυμένο με κόκκινο κρασί και πασπαλισμένο με άνηθο και αλατοπίπερο– κρέας. Ρίχνουμε ακόμα ένα ποτήρι κρασί, σκεπάζουμε το φαγητό με λαδόκολλα και το αφήνουμε να ψηθεί στο λίπος του. Το μαστέλο τρώγεται το βράδυ της Ανάστασης και την Κυριακή του Πάσχα, αν και οι πιο νέοι την Κυριακή βάζουν και σούβλα. Από πασχαλιάτικα γλυκά, η παράδοση επιτάσσει μελόπιτες (με ανθοτύρα, δηλαδή γλυκιά μυζήθρα, μέλι, αυγά, ζάχαρη) πασπαλισμένες με κανέλα. Στη μικρούλα Ανάφη, το πασχαλινό μενού έχει επίσης ψητό: κατσικάκι αυστηρά, το οποίο μπορεί να ταΐσει μία ή και παραπάνω οικογένειες, αφού κάποιοι Αναφιώτες το ψήνουν συνεργατικά με τους γείτονες. «Θα χρίσουμε το φουρνί», είναι το πρόσταγμα, που σημαίνει ότι θα σφραγιστεί ο φούρνος με λάσπη, για να μην μπει οξυγόνο και καεί το φαγητό. Το κατσίκι ψήνεται επί έξι ώρες κι όταν πια βγει, είναι γλυκοφάγωτο σαν τσουρέκι. Συνοδεύεται με τοπικό κόκκινο κρασί.

4. Για τις συριανές και τις μυκονιάτικες χορωδίες

Μεγάλη Τρίτη, λίγο μετά τις οκτώ το βράδυ, περάστε το κατώφλι του επιβλητικού Αγίου Νικολάου Ερμουπόλεως, για να ακούσετε τη μεικτή χορωδία να ερμηνεύει το ιδιόμελο (σ.σ. με δικό του μέτρο και ρυθμό) Τροπάριο της Κασσιανής. Είτε έχετε σχέση με την Εκκλησία είτε όχι, θα αναγνωρίσετε την εναρκτήρια φράση («Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή») ενός από τα ωραιότερα έργα της βυζαντινής υμνογραφίας. Θα καταλάβετε καλύτερα το ύφος του (ακόμα κι αν δεν γνωρίζετε το ακριβές νόημα των λέξεων), αν έχετε μαζί σας τους στίχους και τους σιγομουρμουρίζετε μαζί με τους χορωδούς. Σε περίπτωση που αντί της Σύρου βρίσκεστε λίγο ανατολικότερα, στη Μύκονο, αξίζει να παρακολουθήσετε το μοιρολόι της Παναγιάς από τον τοπικό Σύλλογο Γυναικών. Ψέλνουν οι Μυκονιάτισσες, μπροστά στον Επιτάφιο, τον διάλογο μιας μητέρας με τον γιο της (– «Δεν μου μιλείς, παιδάκι μου, δεν μου μιλείς, παιδί μου», – «Αν γκρεμιστείς εσύ, κερά, γκρεμιέται ο κόσμος όλος»), φέρνοντας τον Χριστό σε συγκινητικά ανθρώπινες διαστάσεις. Ξεκινούν γύρω στις 15.00 τη Μεγάλη Παρασκευή από την Αγία Κυριακή και συνεχίζουν σε Πανάχρα, Αϊ-Γιώρη κ.α. Αντίστοιχο δρώμενο πραγματοποιείται στο μοναστήρι της Τουρλιανής από τις Ανωμερίτισσες.

5. Για τη φύση στα πόδια σας στην Κέα και στην Αντίπαρο

Επί δεκαετίες οι διακοπές του Πάσχα αντιμετωπίζονταν από τους  Έλληνες σαν μια ωδή στο φαγητό – τα τελευταία χρόνια, όμως, έχει μπει και η πεζοπορία στο παιχνίδι, για την οποία προσφέρεται πολύ αυτή η εποχή. Στην Κέα τα μονοπάτια, συνολικού μήκους 81 χλμ., είναι χωμάτινα ή λιθόστρωτα, ενώ κάποια από αυτά πατάνε στο δίκτυο που συνέδεε τις αρχαίες πόλεις-κράτη του νησιού (destinationkea.com). Η διαδρομή «Ποιήεσσα» περνάει απ’ τους Πύργους της Πανάχρας και της Αγίας Μαρίνας, η διαδρομή «Λέων» από το διάσημο σκαλιστό λιοντάρι της Κέας, κ.ο.κ. Στο δίκτυο Antiparos Routes της Αντιπάρου οι πεζοπορίες είναι ήπιες και διασχίζουν αρκετά μεγάλο μέρος του νησιού (η σήμανση των μονοπατιών δεν έχει ολοκληρωθεί, παρ’ όλα αυτά με τη βοήθεια πλοηγού στο κινητό μπορείτε να τα περπατήσετε – φροντίστε για λόγους ασφαλείας να πεζοπορείτε με τουλάχιστον δύο ακόμα άτομα). Μπράβο στους δημιουργούς του antiparosroutes.com για το ειδικό σκέλος με τους κανόνες συμπεριφοράς του καλού πεζοπόρου: «δεν αφήνουμε ίχνη» (ακόμα κι αν είναι οργανικά απορρίμματα, γιατί μπορεί να είναι ξένα στην τροφική αλυσίδα του συγκεκριμένου οικοσυστήματος), «δεν παίρνουμε τίποτε από τη φύση» (ούτε καν λουλούδια για το βάζο μας), «σεβόμαστε τα ψυχικά και σωματικά μας όρια» κ.λπ.

6. Για τη μάχη των Στενιών στην Άνδρο

Κυριακή του Πάσχα, ώρα 18.00, η καμπάνα χτυπάει στο χωριό Στενιές και εντός ολίγου αρχίζει η μάχη ανάμεσα στους Πανωχωρίτες και τους Κατωχωρίτες. Οι Πάνω ξεκινούν με τον Αναστασέρη, που κουβαλάει την εικόνα της Ανάστασης, να κατέβουν στην πλατεία, οι Κάτω φωνάζουν «έβαλα» και σκάνε τα μάσκουλα (σ.σ. όρθιους σωλήνες με συμπιεσμένο μπαρούτι που κάνουν εκκωφαντικό θόρυβο), οι Πάνω ανταπαντούν με τα δικά τους μάσκουλα, οι περίοικοι ανοίγουν τα τζάμια τους για να μη γίνουν θρύψαλα... Το όλο δρώμενο διαρκεί δύο με δυόμισι ώρες.     

7. Για τα καλάμια και τους Κούρους στη Νάξο

Ο Κούρος του Απόλλωνα είναι ένας από τους τρεις αρχαϊκούς Κούρους (αγάλματα νεαρών ανδρών) που υπάρχουν στη Νάξο. (Φωτογραφία: Shutterstock)

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά πασχαλινά έθιμα της Νάξου είναι αυτό με τα αναμμένα καλάμια: τα ανάβουν τη Μεγάλη Παρασκευή στις Εγγαρές και στη Γαλήνη, και δίπλα τους περνάει ο Επιτάφιος, δημιουργώντας μια αλλόκοτη και υποβλητική ατμόσφαιρα. Το ίδιο συμβαίνει και στις Μέλανες, μόνο που εκεί τα καλάμια έχουν και όνομα. Λέγονται «περιφάνες» και θεωρείται ότι συμβολίζουν τις δάδες που κρατούσαν οι Ρωμαίοι, όταν –κατά Ιωάννην– πήγαιναν να συλλάβουν τον Χριστό. Πέρα από τις παραδόσεις της Λαμπρής, ένα ταξίδι είναι ημιτελές χωρίς μια επίσκεψη σε κάποιον από τους τρεις αρχαίους Κούρους (ένας στο χωριό του Απόλλωνα, δύο στις Μέλανες), που μαρτυρούν τη σπουδαία γλυπτική παράδοση της Αξιάς.

8. Για την Παναγία που ανοίγει τις πόρτες στη Φολέγανδρο

Επί τρεις μέρες η εικόνα της Παναγίας ευλογεί όλα τα σπίτια και τα καΐκια της Φολεγάνδρου, σε ένα από τα πιο εντυπωσιακά πασχαλινά έθιμα των Κυκλάδων. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)

Εμπειρία από τις λίγες είναι το Πάσχα στη Φολέγανδρο: επί τρεις μέρες η εικόνα της Παναγίας ευλογεί όλα τα σπίτια, συνοδεία πιστών που την ακολουθούν σε κάθε της βήμα. Κυριακή του Πάσχα ξεκινάει η περιφορά στη Χώρα και συνεχίζεται τη Δευτέρα στην  Άνω Μεριά και την Τρίτη στον Πετούση, στο Λιβάδι και στο λιμάνι του Καραβοστάση, όπου ευλογούνται και τα καΐκια. Αν έχετε αντοχές, ακολουθήστε την σε όλη τη διαδρομή. Όχι μόνο θα χορτάσετε κεράσματα (τσίπουρο, μελόπιτα, γαλατόπιτα, πίτα με μανούρα και μυζήθρα) μπαίνοντας στα σπίτια, αλλά θα δείτε και τη Φολέγανδρο «από μέσα». Πόσες φορές έχει κανείς την ευκαιρία να παρατηρήσει πού και πώς ζουν οι κάτοικοι ενός ολόκληρου νησιού;

9. Για τους Ιούδες και τα σύρματα σε Κίμωλο και Μήλο

Στη Μήλο κάποια σύρματα (σ.σ. χώροι όπου «ξεχειμωνιάζουν» οι βάρκες) έχουν μετατραπεί σε ενοικιαζόμενα δωμάτια airbnb. (Φωτογραφία: ΝΙΚΟΛΑΣ ΜΑΣΤΟΡΑΣ)

Τον Ιούδα στην Κίμωλο τον καίνε τη Μεγάλη Παρασκευή, όταν ο Επιτάφιος της Παναγιάς της Οδηγήτριας του Χωριού (σ.σ. η αντίστοιχη Χώρα των υπόλοιπων Κυκλάδων) περνάει από το σημείο Καρκάνης. Στη Μήλο τον καίνε την Κυριακή, ενώ ακολουθεί «πάρτι» με δυναμιτάκια ανάμεσα στον Τριοβασάλο και τον Πέρα Τριοβασάλο. Πέρα από τα έθιμα του Πάσχα, και στα δύο νησιά αξίζει να αναζητήσετε τα περίφημα σύρματα. Είναι οι υπόσκαφοι χώροι όπου «ξεχειμωνιάζουν» οι βάρκες. Στην Κίμωλο θα δείτε αρκετά στον ψαράδικο οικισμό της Γούπας (κάποια είναι παρατημένα, άλλα χρησιμοποιούνται), στη Μήλο στο Κλήμα, στον Φυροπόταμο, στα Μαντράκια, στο Φουρκοβούνι, στην Αρετή. Πιο τουριστικό νησί η Μήλος, αξιοποιεί τα σύρματά της σύμφωνα με τις επιταγές της εποχής: άλλα έχουν μετατραπεί σε μαγαζιά με σουβενίρ, άλλα σε ενοικιαζόμενα δωμάτια airbnb.

10. Για τις βουτιές της άνοιξης στην Ίο και στη Σέριφο

Στο ζήτημα «μπάνιο» η Ίος και η Σέριφος έχουν το προβάδισμα συγκριτικά με αρκετές Κυκλάδες. Για την ακρίβεια, στα δύο αυτά νησιά υπάρχουν μερικές από τις ωραιότερες παραλίες της Ελλάδας. Το Πάσχα φέτος πέφτει στις 28 Απριλίου, άρα αρκετά αργά έτσι ώστε να τολμήσει κανείς να μπει στη θάλασσα. Η πιο προσιτή παραλία στην  Ίο είναι ο Μυλοπότας, οργανωμένη και κοντά στο λιμάνι – και αντίστοιχα στη Σέριφο τα Λιβαδάκια. Σε κάθε περίπτωση, επιλέξτε πού θα κάνετε την παρθενική σας βουτιά ακολουθώντας τις συμβουλές Νιωτών και Σεριφιωτών, που ξέρουν ποιες θάλασσες είναι πιο ζεστές αυτή την περίοδο.

11. Για την αναπαράσταση της Μάρπησσας στην Πάρο

Εμβληματικό το Πάσχα στη Μάρπησσα της Πάρου. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)

Η Ανάσταση του Λαζάρου, η είσοδος στα Ιεροσόλυμα, η μετάνοια της Μαγδαληνής, ο Μυστικός Δείπνος. Οι Ρωμαίοι στρατιώτες, ο Ιησούς πάνω στο γαϊδουράκι, ο Πόντιος Πιλάτος, οι Μαθητές, το πλήθος... Ακόμα και αγγελάκια περιλαμβάνει η αναπαράσταση των Παθών του Χριστού στη Μάρπησσα της Πάρου, που πραγματοποιείται εδώ και δεκαετίες και έχει πιστούς οπαδούς. Στο δρώμενο συμμετέχουν 200-250 άτομα, μαθητές από νηπιαγωγείο μέχρι λύκειο (είτε Παριανοί είτε Αθηναίοι με καταγωγή από τη Μάρπησσα) και κάποιοι ενήλικες που αναλαμβάνουν τους πιο δύσκολους ρόλους. Θα το παρακολουθήσετε στη διάρκεια της περιφοράς του Επιταφίου, το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής.

12. Για ένα ανοιξιάτικο οδοιπορικό στα τηνιακά χωριά

Η Τήνος την άνοιξη είναι στα ομορφότερά της. Ξεκινήστε το οδοιπορικό σας από το χωριό του Πύργου.  (Φωτογραφία: Δημήτρης Βλάικος)

Διάσημη για την Παναγία της, η Τήνος των δεκάδων μικρών και μεγάλων ορθόδοξων και καθολικών ναών τηρεί τα έθιμα με ευλάβεια και γιορτάζει το Πάσχα με ενθουσιασμό. Ένας ακόμα –ίσως ισχυρότερος– λόγος για να την επισκεφθεί κανείς είναι γιατί την άνοιξη είναι στα καλύτερά της, πράσινη και χωρίς τα μανιακά μελτέμια του καλοκαιριού που δεν σε αφήνουν να την ευχαριστηθείς. Αφού δείτε τη Χώρα και τον Πύργο (δηλαδή τα γνωστότερα μέρη του νησιού), ξεκινήστε ένα οδοιπορικό στα χωριά γύρω από το Ξώμπουργο: Ξινάρα, Ταραμπάδος, Φαλατάδος, Σμαρδάκιτο, Βώλακας, Αρνάδος, Μυρσίνη, Κουμάρος, Λουτρά. Αν έχετε όρεξη, προχωρήστε ακόμα πιο πέρα, προς τα εγκαταλελειμμένα Μοναστήρια με τα πέτρινα σπίτια ή προς τον οικισμό Αγάπη (άλλοι τον λένε «η Αγάπη», άλλοι «το Αγάπη»). Σε αυτά τα χωριά βρίσκεται κρυμμένη όλη η μαγεία της Τήνου.

13. Για τον Πύργο που παίρνει φωτιά στη Σαντορίνη

Την έχουμε συνηθίσει σε διεθνή ταξιδιωτικά αφιερώματα, με ρεκόρ επισκεψιμότητας, κοσμοπολίτικη και πολύγλωσση. Είναι όλα αυτά, ταυτόχρονα όμως είναι και πολύ παραδοσιακή. Θα το καταλάβετε αν τη Μεγάλη Παρασκευή επισκεφθείτε τον Πύργο, στην ενδοχώρα της Σαντορίνης, 5 χλμ. από τα Φηρά. Ο Επιτάφιος βγαίνει στα σοκάκια, ανάμεσα σε εκατοντάδες τενεκεδάκια που φλέγονται πάνω στις στέγες και στους τοίχους του κάστρου. Το χωριό μοιάζει να λαμπαδιάζει: αξίζει να βρείτε ένα σημείο λίγο παραέξω, για να δείτε με τα μάτια σας αυτή την εξωπραγματική εικόνα, πριν γίνετε ένα με την πομπή. 

14. Για τα λιτά έθιμα της Σικίνου

Στη Σίκινο, οι νοικοκυρές πηγαίνουν τα πασχαλινά κουλούρια για ψήσιμο στον φούρνο. (Φωτογραφία: VISUALHELLAS.GR)

Η Σίκινος ως προορισμός ταιριάζει σε όσους δεν αποζητούν κόσμο, βαβούρα ή πληθωρικές παραδόσεις. Λιτό το σικινιώτικο Πάσχα, έχει ως κορυφαία στιγμή τη συνάντηση των δύο Επιταφίων –της Παντάνασσας και του Αγίου Βασιλείου– που σμίγουν και κάνουν περιφορά στους οικισμούς του Κάστρου και του Χωριού. Κατά τα άλλα, το μενού των διακοπών έχει βόλτα στα λαβυρινθώδη στενά, ανάμεσα στα λευκοβαμμένα σπίτια, μέσα στην απόλυτη ησυχία. 

15. Για ταξίδι με τα μικρά στα «μικρά»

Ένα παιδί θα καταλάβει πιο εύκολα τι εστί Κυκλάδες αν το πας στην Ηρακλειά και στη Σχοινούσα, αντί, π.χ., στην Πάρο και στη Νάξο. Σε αντίθεση με τα μεγάλα νησιά, που έχουν προσαρμόσει την καθημερινότητά τους σε πιο σύγχρονους ρυθμούς και συχνά διαθέτουν τις παροχές μιας πόλης (τουλάχιστον οι μεγάλοι οικισμοί τους), τα μικρονήσια των Κυκλάδων διατηρούν ατόφιο το δωρικό πνεύμα τους. Εδώ δεν υπάρχουν πολλές επιλογές, πολλά αξιοθέατα ή πολλή σκέψη για το «τι θα κάνουμε». Υπάρχει φύση, πεζοπορίες στα μονοπάτια, βαρκάδα γύρω από το νησί με όποιον ψαρά διατίθεται, φαγητό, γνωριμίες με τους ντόπιους και πολύς ελεύθερος χρόνος. Ενδείκνυνται για παρέες δύο τριών οικογενειών.

Πηγή