Λαμπρές σελίδες στην ιστορία της Τήνου

Ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε με την Τήνο γράφοντας την “Πολιτεία της Τήνου”. Αυτό μας
αποδεικνύει τη σημασία που είχε η Τήνος στην Ελλάδα κατά την αρχαιότητα.
Το βλέπουμε και με τη συμβολή των Τηνίων σε λαμπρές μάχες κατά τους Μηδικούς πολέμους εναντίων των Περσών, όπως η ναυμαχία της Σαλαμίνας, που οδήγησε τους Έλληνες σε περίλαμπρη νίκη το 480 π.Χ. Τότε οι Τήνιοι, μαζί με τους Καρύστιους και άλλους νησιώτες και με κυβερνήτη τηνιακής τριήρης τον Τήνιο Παναίτιο του Σωσιμένη, αυτομόλησαν, όπως μας πληροφορεί ο ιστορικός Ηρόδοτος (Θ.82,83) στο πλευρό των Ελλήνων, εξέθεσαν τα σχέδια και τις κινήσεις των Περσών και τους έπεισαν να παραμείνουν και να αντιμετωπίσουν τον εχθρό στα στενά της Σαλαμίνας. Με τη λαμπρή αυτή πράξη αναγράφτηκε το όνομα των Τηνίων τιμητικά στο περίφημο Τρίποδα των Δελφών. 

Τον επόμενο χρόνο, 479π.Χ., στη μεγάλη μάχη των Πλαταιών, οι Τήνιοι πολέμησαν κι αυτοί γενναία μαζί με τους άλλους Έλληνες πάλι εναντίων των Περσών και έτσι γράφτηκε άλλη μια λαμπρή σελίδα στην αρχαιότητα, όπου βλέπουμε το όνομα των Τηνίων στο άγαλμα του Διός στην Ολυμπία κοντά στην είσοδο του βουλευτηρίου, όπως βεβαιώνει ο Παυσανίας (βιβλ. V. Ηλειακά Α΄ ΧΧΙΙΙ). Στους βυζαντινούς χρόνους η Τήνος όπως και τα περισσότερα νησιά των σημερινών Κυκλάδων είχε υπαχθεί διοικητικά στο θέμα Αιγαίου πελάγους και πολύ συχνά υφίστατο τις συνέπειες πειρατικών επιδρομών Αράβων και άλλων κουρσάρων. Αργότερα, όταν η Βασιλεύουσα έπεσε στα χέρια των Λατίνων της Δ σταυροφορίας το 1204, οι σταυροφόροι διένειμαν τις κτίσεις και έτσι η Τήνος έμεινε Βενετοκρατούμενη για πέντε ολόκληρους αιώνες. Από το 1207 μέχρι το 1390 εξουσίαζαν την Τήνο, κατά παραχώρηση, οι Βενετοί υποτελείς και ευπατρίδες της οικογένειας Γκύζη. Το 1390 η Τήνος περιέρχεται στην άμεση κυριαρχία της Βενετίας, που διατηρεί την εξουσία της στο νησί χωρίς διακοπή μέχρι τον Ιούνιο του 1715. Ο πόλεμος μεταξύ Τούρκων και Βενετών, ιδιαίτερα για την κατάκτηση της Κρήτης, εδραιώνει τη θέση της Τήνου και των γύρω νησιών, σαν γέφυρα ανάμεσα στην Μ. Ασία και στον ελλαδικό χώρο. 

Η Τήνος λειτουργεί με πλήρη αυτοτέλεια και αυτή την εποχή είναι πυκνοκατοικημένη, έτσι αρχίζει το φαινόμενο της μετανάστευσης προς τα μικρασιατικά παράλια. Η μετανάστευση επηρέασε τη πολιτιστική παράδοση και ανάπτυξη του νησιού, αφού επιστρέφοντας οι ξενιτεμένοι έφερναν όχι μόνο φλουριά και πλούτη, αλλά και την παιδεία και τις συνήθειες του έξω κόσμου. Στις 5 Ιουνίου του 1715, η Τήνος περιήλθε στα χέρια των Τούρκων που σεβάσθηκαν όλα τα προνόμια του νησιού. Το 1778 οι γενναίοι τηνιακοί ναύτες, αδερφοί Δημήτριος και Στάθης Διβάρης από τον Πύργο, ο καπετάν Σβέτζος από τον Κτικάδο και ο Αθανάσιος Καρδαμίτσης από τα Yστέρνια, υπήρξαν στενοί συνεργάτες του Λάμπρου Κατσώνη στους αγώνες του εναντίων του τουρκικού στόλου στο Αιγαίο. Στις 31 Μαρτίου του 1821 ο Γεώργιος Παλαμάρης από τον Πύργο, έδωσε το σύνθημα της εξέγερσης από τον Πύργο και στις 20 Απριλίου δόθηκε και από την πόλη της Τήνου. Στις 7 Ιουνίου 1821 τραυματίσθηκε ο Ν. Δρόσος, ο γνωστός συγγραφέας της ιστορίας της Τήνου, πολεμώντας γενναία στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Ο Αντώνιος Γεωργαντόπουλος έπεσε μαχόμενος στο Σκουλένι της Μολδαβίας στις 19 Ιουνίου 1821, στις 17 Απριλίου 1821 αποκεφαλίστηκε στην Κων/πολη ο Φραγκίσκος Γεωργαντόπουλος, που είχε συλληφθεί στις 20 Μαρτίου ως επικίνδυνος οπαδός της Φιλικής Εταιρίας και είχε βασανιστεί για ν` αποκαλύψει τα σχέδια της. Πολλοί Τήνιοι θυσιάστηκαν στο πεδίο της μάχης στα Στύρα της Ευβοίας εναντίων των Τούρκων.

Ο Φραγκίσκος Παξιμάδης διέθεσε σχεδόν ολόκληρη τη μεγάλη του περιουσία για τις ανάγκες του Αγώνα, ενώ ο ίδιος μαζί με συμπατριώτες έλαβε μέρος στις πολιορκίες της Τριπολιτσάς και του Ναυπλίου. Σα νησιώτες οι Τήνιοι, δεν έλειψαν από τις θαλάσσιες επιχειρήσεις. Τηνιακοί μπουρλοτιέρηδες, όπως ο Φίλιππος Λέζες από τα Δυο Χωριά, ο Φιλιππής Αντωνίου και ο καπετάν Χελιδόνας αναφέρονται στις πυρπολήσεις τουρκικών πλοίων στην Ερεσό της Λέσβου στις 27 Μαΐου 1821 υπό τον Παπανικολή και στη Χίο το1822 υπό τον Κανάρη. Στην Τήνο έβρισκαν καταφύγιο πρόσφυγες από τα μικρασιατικά παράλια, την Κρήτη, τη Χίο, τα Ψαρά, την Κάσο. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας η Τήνος καθιερώνεται σιγά-σιγά ως πανελλήνιο θρησκευτικό κέντρο. Αρχίζουν οι Τηνιακοί να φτιάχνουν πάλι τη ζωή τους, να ζωντανεύουν τις βιοτεχνίες τους, ν` αναπτύσσουν το εμπόριο. 

Η δραστηριότητα των Τηνιακών μαρμαράδων και καλλιτεχνών δεν έμεινε στάσιμη κατά την προεπαναστατική περίοδο και έπειτα. Στην βορειοδυτική περιοχή του νησιού υπάρχουν από την αρχαιότητα πλούσια λατομεία λευκού μαρμάρου. Ο ορυκτός αυτός πλούτος, που είναι γεμάτος ο τόπος, οι φυσικές καλλονές του νησιού, τα χρώματα, οι ήχοι, έπαιξαν ρόλο στην ανάπτυξη και άνθηση της μαρμαροτεχνίας στην Τήνο.