Η ιστορική κοινότητα Πανόρμου Τήνου. Σύντομη αναδρομή στο Παρελθόν και στο Σήμερα

Δημήτρης Ζ. Σοφιανός
"Η ιστορική κοινότητα Πανόρμου Τήνου.
Σύντομη αναδρομή στο Παρελθόν και στο Σήμερα"
Έκδοση της Κοινότητας Πανόρμου Τήνου
Αθήνα 2005

Ο ομότιμος καθηγητής της Βυζαντινής Παιδείας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο Δημήτρης Ζ. Σοφιανός (1935) είναι Πανορμίτης, από τον τέως Δήμο Πανόρμου.

Κατάγεται από τον Πύργο, το χωριό του Πατριάρχητης νεοελληνικής ζωγραφικής Νικηφόρου Λύτρα (1832-1904) και των σημαντικών γλυπτών Δημητρίου Ζ. Φιλιππότη (1834-1919) και Γιαννούλη Χαλεπά (1851-1938) είναι ακόμα πρόεδρος της Εταιρείας Τηνιακών Μελετών και της Αδελφότητος των Τηνίων εν Αθήναις. 

Γνωστός περισσότερο για τις εργασίες του τις σχετικές με τα Μετέωρα, δεν έχει πάψει να γράφει και για την αγαπημένη του Τήνο, με την ιστορία και την τέχνη της οποίας ασχολείται χρόνια. Πρόσφατα έδωσε στη δημοσιότητα ένα χρήσιμο για τα στοιχεία, τις εικόνες και τη βιβλιογραφία που περιέχει βιβλίο, γραμμένο με ακρίβεια και γλαφυρότητα, γνωρίσματα όλων των μελετών του. Θέμα του η ιστορία της Κοινότητας Πανόρμου, το Παρελθόν και το Σήμερα. Το βιβλίο (232 σ.) εμφανίζεται ως έκδοση της Κοινότητας Πανόρμου Τήνου -το προλογίζουν ο πρόεδρος και τα μέλη της κοινότητας-, εμείς όμως ξέρουμε ότι προσφέρθηκε στην κοινότητα, όπως έγινε και με προηγούμενο πόνημά του ("Το Σπίτι-Μουσείο Γιαννούλη Χαλεπά στον Πύργο της Τήνου και η ζωή του καλλιτέχνη", δίγλωσση έκδοση, Αθήνα 2004): ο Δ. Ζ. Σοφιανός είναι και από την πλευρά αυτή αξιέπαινος! 

Μετά τις πληροφορίες για ιερό αφιερωμένο στη Γη και σε άλλες θεότητες, ρωμαϊκά και πρωτοβυζαντινά όστρακα αγγείων, θραύσματα κεραμικών, νομίσματα και άλλα κατάλοιπα, επισημαίνονται τα υπολείμματα δύο τάφων, καθώς και το σύνολο οχυρωματικού έργου, πάνω στο οποίο έχει ιδρυθεί το μικρό ξωκκλήσι των Αγίων Θεοδώρων απέναντι από την Άνδρο. 

Η Τήνος των ρωμαϊκών χρόνων στάθηκε τόπος εξορίας, ενώ στους βυζαντινούς χρόνους είχε υπαχθεί στο Θέμα Αιγαίου Πελάγους. Ακολούθησε η περίοδος της ενετοκρατίας, οπότε η Τήνος είναι το μόνο νησί του Αιγαίου που τελεί υπό την κυριαρχία της χριστιανικής Βενετίας, βρίσκεται σε στενή πνευματική σχέση με τον δυτικοευρωπαϊκό πολιτισμό και διατηρεί το πατροπαράδοτο καθεστώς των προνομίων και εθίμων. Ο Πύργος πήρε το όνομά του μάλλον από τον Πύργο των Αρβανιτών, αταύτιστον οχυρωμένο χώρο στο κέντρο της Οξωμεριάς, όπου κατέφευγαν οι βοσκοί Αρβανίτες (στον Πύργο σώζεται ακόμα το επώνυμο Αλμπανέζος) σε επιδρομές πειρατών. Ο Δ. Ζ. Σοφιανός επισημαίνει ότι η πριν από κάποιες δεκαετίες μετονομασία του Πύργου σε Πάνορμο προξενεί σύγχυση, αφού Πάνορμος ονομάζονται, εξαιρώντας τον Πύργο, και ο παραλιακός συνοικισμός και το λιμάνι προτείνει λοιπόν την επαναφορά της ονομασίας Πύργος. Στον Αγώνα του 1821 οι Πανορμίτες πρόσφεραν πολλά. 

 Τα εκκλησιαστικά και τα θρησκευτικά πράγματα της Τήνου και ειδικότερα του Πανόρμου διαλαμβάνει η επόμενη ενότητα του βιβλίου. Μνεία της καλλιτεχνικής παράδοσης της Τήνου, και κατ' εξοχήν της μαρμαρογλυπτικής, που καλλιεργήθηκε στον Πάνορμο, δεν θα μπορούσε να λείπει από ένα τέτοιο πόνημα. Η ύπαρξη του Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου συνέτεινε καθοριστικά στην υποστήριξη των φτωχών Τηνιακών καλλιτεχνών.

Στην Κοινότητα Πανόρμου θα μπορεί σε λίγο καιρό ο επισκέπτης να δει πέντε μουσεία: το Σπίτι-Μουσείο Γιαννούλη Χαλεπά (από το 1971), το Μουσείο Τηνίων Καλλιτεχνών Πύργου Τήνου (από τη δεκαετία του 1970), το Μουσείο Αυγουστή Ευστρ. Φιλιππότη (θα στεγάσει τα έργα του γλύπτη που γεννήθηκε στον Πύργο το 1916, έζησε από το 1948 στην Αμερική και πέθανε εκεί το 2002), τη Γλυπτοθήκη Ειρήνης Χαριάτη και το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας Πύργου Τήνου (θα λειτουργήσει στο τέλος του 2005 ή στις αρχές του 2006).

Εξάλλου, στον Πύργο αριθμεί εφέτος πενήντα χρόνια ζωής το "Προπαρασκευαστικόν και Επαγγελματικόν Σχολείον Καλών Τεχνών Πανόρμου Τήνου", από το οποίο βγαίνουν ζωγράφοι και γλύπτες -κυρίως μαρμαρογλύπτες που στελεχώνουν επάξια την Αρχαιολογική Υπηρεσία ως συντηρητές. Η παιδεία στον Πύργο πήρε να ανθεί από τους επαναστατικούς χρόνους, με επιστήμονες, λογίους, ευεργέτες, εκδότες, δασκάλους. Οι Πανορμίτες έχουν επιδοθεί, πέρα από τη μαρμαρογλυπτική, στη ναυτιλία και τη γεωργοκτηνοτροφία (σε αυτήν πιο πολύ οι γυναίκες). Τα λατομεία μαρμάρου, το μέλι και η λαϊκή αρχιτεκτονική προσιδιάζουν επιπλέον στον Πύργο.

Ο Πάνορμος είναι το μόνο προστατευμένο βορειοανατολικό λιμάνι της Τήνου, κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου παλιότερα. Από εδώ κατά την περίοδο 1941-44 διέφευγαν προς τη Μέση Ανατολή πολίτες και στρατιωτικοί, μεταξύ των οποίων ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Το νησί απελευθερώθηκε πανηγυρικά στις 9 Οκτωβρίου 1944 και στον όρμο Πανόρμου αφίχθησαν αγγλικό τμήμα και κλιμάκιο του Ιερού Λόχου. Ο οικισμός Πανόρμου αναπτύχθηκε τουριστικά από το 1970.

Οι ασπρόμαυρες και έγχρωμες εικόνες, συνοδευμένες από τις κατατοπιστικές λεζάντες τους, συνιστούν το δεύτερο μέρος του βιβλίου, το οποίο κλείνει με επιλογή βιβλιογραφίας, κατάλογο δημάρχων, προέδρων και γραμματέων του Πανόρμου Τήνου στον 20ό αιώνα και εξής, χρήσιμες πληροφορίες και τηλέφωνα.

ΠΗΓΗ: http://www.epohi.gr