Τήνος: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ

Η Τήνος, ένα από τα μεγαλύτερα Κυκλαδονήσια, γνωστή κυρίως κατά τους νεώτερους
χρόνους ως σπουδαίο καλλιτεχνικό αλλά και θρησκευτικό κέντρο, μετά την ανεύρεση κατά το έτος 1823 της θαυματουργής Εικόνας και την ανέγερση του μεγαλόπρεπου ναού της Μεγαλόχαρης, έχει προσφέρει πολλά και έχει συμβάλει καίρια στη διαμόρφωση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και παράδοσης.

Και κατά την Αρχαιότητα όμως είχε αναπτύξει προηγμένο πολιτισμό, όπως μαρτυρούν τα ανασκαφικά της και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα: θολωτός μυκηναϊκός τάφος στη θέση Αγία Θέκλα Πανόρμου, γεωμετρικός τάφος στο ίδιο μέρος, θεμέλια οικοδομημάτων γεωμετρικών χρόνων στο Ξώμπουργο, το περίφημο ιερό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης στα Κιόνια, το ιερό του Διονύσου στη θέση όπου σήμερα ο ναός της Ευαγγελίστριας, γλυπτά και κεραμικά διάφορα, που βρίσκονται εκτεθειμένα ή φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλεως. Ιδιαίτερης σημασίας εκείνης των κεραμικών έχουν τα μοναδικά μεγάλου μεγέθους πιθάρια των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων με ενδιαφέρουσες καλλιτεχνικές παραστάσεις.

Η μυθολογία αποδίδει την ονομασία του νησιού στον πρώτο οικιστή του, που ονομαζόταν Τήνος. Κατά τον Στέφανο Βυζάντιο «Τήνος, νήσος Κυκλάς από οικιστού Τήνου».

Αμφορέας (Αρχαιολογικό Μουσείο Τήνου).

Γνωστά επίσης είναι και τα παλαιά ονόματα της Τήνου «Υδρούσα», που φανερώνει αφθονία πηγών και νερών -τραγική ειρωνεία για τη σημερινή λειψυδρία και ξηρότητα του νησιού-, καθώς και «Οφιούσα», πράγμα που μαρτυρεί την αφθονία στο νησί, κατά τους παλαιούς εκείνους χρόνους, όφεων και κάθε λογής φιδιών.

Τη σημασία της Τήνου κατά την Αρχαιότητα αποδεικνύει και το γεγονός ότι ο μεγάλος Σταγειρίτης φιλόσοφος, ο Αριστοτέλης, είχε συγγράφει και «Πολιτείαν των Τηνίων», έργο που δυστυχώς δεν σώθηκε και μας είναι γνωστό μόνον από τον τίτλο του.

Κατά τους Μηδικούς πολέμους αποφασιστική υπήρξε η συμβολή των Τηνίων για τη διεξαγωγή της ναυμαχίας εναντίον των Περσών στα στενά της Σαλαμίνας, πράγμα που οδήγησε στην περίλαμπρη νίκη των Ελλήνων (480 π.Χ.) Οι Τήνιοι, μαζί με τους Καρύστιους και άλλους νησιώτες, είχαν υποχρεωθεί να ακολουθήσουν τους Πέρσες, πλην όμως κατά την κρίσιμη στιγμή που οι Έλληνες δεν πείθονταν στις διαβεβαιώσεις και προτροπές του Αριστείδη και ετοιμάζονταν να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους στη Σαλαμίνα, τηνιακή τριήρης, όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος (Θ’ 82, 83), με κυβερνήτη τον θαρραλέο Τήνιο Παναίτιο του Σωσιμένη, αυτομόλησε στους Έλληνες, στους οποίους εξέθεσε τα σχέδια και τις κινήσεις των Περσών, «έφερε την αληθείην πάσαν» -τους εμήνυσε όλη την αλήθεια- και έτσι τους έπεισε να παραμείνουν και να αντιμετωπίσουν τον εχθρό στη Σαλαμίνα.

Για την πράξη αυτή, του Παναιτίου αναγράφηκε τιμητικά και το όνομα των Τηνίων στον περίφημο Δελφικό Τρίποδα μαζί με τα ονόματα και των άλλων ελληνικών πόλεων που έλαβαν μέρος στον υπέρτατο για την ελευθερία αγώνα: «Διά δε τούτο το έργον ενεγράφησαν Τήνιοι εν Δελφοίσι ες τον τρίποδα εν τοίσι τον βάρβαρον κατελούσι». Αλλά και στη μεγάλη μάχη των Πλαταιών τον επόμενο χρόνο (479 π.Χ.), οι Τήνιοι πολέμησαν γενναία μαζί με τους άλλους Έλληνες εναντίον των Περσών και έτσι αναγράφηκε τιμητικά πάλι το όνομά τους στο βάθρο του αναθηματικού αγάλματος του Διός στην Ολυμπία, κοντά στην είσοδο του Βουλευτηρίου, όπως βεβαιώνει ο Παυσανίας (βιβλ. V, Ηλειακά A’ XXIII).

Οι Κυκλάδες, μετά την υποδούλωση της Ελλάδος στους Ρωμαίους το 146 π.Χ., περιέπεσαν σε αφάνεια και ασημότητα, και σπανιότατα μνημονεύονται σε ιστορικά ή άλλα κείμενα. Σποραδικά και μόνον αναφέρονται, γιατί είχαν τη θλιβερή τιμή να χρησιμεύουν ως τόπος εξορίας διαπρεπών Ρωμαίων πολιτικών. Την ίδια τύχη ακολούθησε, φυσικά, και η Τήνος και δεν μνημονεύεται παρά για τα ατυχήματά της, λοιμούς, επιδρομές βαρβάρων και λεηλασίες.

Πότε η Τήνος δέχτηκε τον Χριστιανισμό δεν είναι ιστορικά εξακριβωμένο, αφού δεν έχουμε σχετικές επιγραφικές μαρτυρίες ή άλλα λείψανα παλαιών εκκλησιαστικών μνημείων. Πιθανόν, γύρω στον Ε΄ αιώνα, η θρησκεία της αγάπης και της συγγνώμης διαδόθηκε και επικράτησε και στην Τήνο. Έτσι, τη θέση των πανάρχαιων ιερών των ολυμπίων θεών καταλαμβάνουν ναοί και τόποι λατρείας αγίων και μαρτύρων της χριστιανικής πίστης.

Στους Βυζαντινούς Χρόνους, η Τήνος, όπως και τα περισσότερα νησιά των σημερινών Κυκλάδων, είχε υπαχθεί διοικητικά στο Θέμα Αιγαίου Πελάγους και πολύ συχνά υφίστατο τις συνέπειες πειρατικών επιδρομών Αράβων και άλλων θαλασσοκουρσάρων. Μια τέτοια ληστρική επιδρομή Σαρακηνών εναντίον του νησιού μνημονεύεται ήδη το έτος 653 μ.Χ.

Οι χρονογράφοι της εποχής, πολύ φειδωλοί στις ιστορικές τους μαρτυρίες, δεν παρέχουν πληροφορίες ξεχωριστά για κάθε νησί των Κυκλάδων, αλλά αναφέρουν συνήθως όλοι μαζί τα νησιά υπό τα ομαδικά ονόματα «Κυκλάδες» ή «Δωδεκάνησος». Πρέπει να φτάσουμε στα χρόνια της Δ΄ Σταυροφορίας, στα 1204 και εφεξής, για να έχουμε σαφείς ιστορικές ειδήσεις για την Τήνο, καθώς και για άλλα νησιά των Κυκλάδων.

Όταν τον Απρίλιο του 1204 η Βασιλεύουσα έπεσε στα χέρια των Λατίνων της Δ΄ Σταυροφορίας, οι σταυροφόροι στη συνέχεια διένειμαν αναμεταξύ τους τις κτήσεις της άλλοτε κραταιάς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι Βενετοί, με αρχηγό το δόγη Δάνδολο, έλαβαν στο μερίδιό τους τα σημαντικότερα εμπορικά λιμάνια και τα κυριότερα νησιά του Ιονίου και Αιγαίου, ανάμεσα στα οποία και τις Κυκλάδες.

Οι νέοι κυρίαρχοι, με το εμπορικό πνεύμα που τους διέκρινε, υπολόγισαν ότι η απευθείας και άμεση εξάρτηση όλων αυτών των περιοχών από την Γαληνότατη Δημοκρατία θα ήταν οικονομικά ασύμφορη και θα επεβάρυνε δυσανάλογα τον κρατικό τους προϋπολογισμό. Γι’ αυτό και αποφάσισαν να εκχωρήσουν τις κτήσεις αυτές σε υποτελείς τους Βενετούς, που θα τις κατείχαν ως κληρονομικά τιμάρια με πλήρη κυριαρχικά δικαιώματα, ενώ η Βενετία θα διατηρούσε πάντοτε την απόλυτη επικυριαρχία και θα μπορούσε να χρησιμοποιεί τα εδάφη αυτά για τις εμπορικές και στρατιωτικές της ανάγκες όπως και οπόταν ήθελε.

Χάρτης της Τήνου του Francesco Piacenza (1688).

Έτσι, το 1207, η Τήνος παραχωρήθηκε στους συγγενείς του δόγη, Βενετούς ευπατρίδες, αδελφούς Ανδρέα και Ιερεμία Γκίζη. Επί δύο σχεδόν αιώνες το νησί παρέμεινε στην εξουσία της οικογένειας Γκίζη, και το 1390, όταν εξέλιπε και ο τελευταίος απόγονος των Γκίζηδων, περιήλθε οριστικά στην άμεση δικαιοδοσία και κυριαρχία της Γαληνότατης Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου. Άλλους τρεις και περισσότερο αιώνες, για την ακρίβεια 325 χρόνια, μέχρι τον Ιούνιο του 1715, διατηρήθηκε η νέα Βενετοκρατία στην Τήνο. Έτσι, συνολικά παρέμεινε το νησί στην κυριαρχία των Βενετών για πέντε ολόκληρους αιώνες και δέχτηκε, όπως ήταν φυσικό, την ευεργετική επίδραση του προηγμένου δυτικού πολιτισμού της πολυτραγουδισμένης πόλης των δόγηδων και των τεναγών, αφού είχε την εξαιρετική τύχη να βρεθεί, μόνο αυτό απ’ όλα τα νησιά του Αιγαίου για τόσο μακρό χρόνο σε χέρια χριστιανικά και ν’ αποφύγει μέχρι τις αρχές του ΙΗ΄ αιώνα το ζυγό του αλλόθρησκου και απολίτιστου Οθωμανού δυνάστη.

Για την εσωτερική διοίκηση και οργάνωση της Τήνου οι Βενετοί χρησιμοποίησαν ανάλογα συστήματα που ίσχυαν τότε στη Δυτική Μεσαιωνική Ευρώπη, παράλληλα όμως σεβάστηκαν τα προνόμια και τα έθιμα του νησιού, όπου λειτούργησαν με πλήρη σχεδόν αυτοτέλεια οι κοινοτικοί θεσμοί και η κοινοτική οργάνωση.

Την ανώτατη αρχή του νησιού κατέχει ο Βενετός Διοικητής, ο Ρέκτωρ της Τήνου, ο οποίος μέχρι του 1470 υπάγεται διοικητικά στον Βενετό κυβερνήτη του Νεγρεπόντε, δηλ. της Εύβοιας, και στη συνέχεια και μέχρι του 1669 στο Βενετό Γενικό Διοικητή της Κρήτης, στον οποίο και υπέβαλλαν τις «Relazione», τις εκθέσεις τους, οι κατά καιρούς αποστελλόμενοι στις βενετικές κτήσεις Προβλεπτές και Σύνδικοι.

Τα κείμενα αυτά αποτελούν πολύτιμες πηγές για την ιστορία της βενετοκρατούμενης Τήνου.

Σπουδαιότατη σημασία για την άμυνα του νησιού είχε η φρούρηση των ακτών του, κυρίως των τεσσάρων μεγάλων όρμων, του Αγίου Νικολάου, όπου η σημερινή πρωτεύουσα της Τήνου, του Αγίου Ιωάννη ανατολικότερα και της Κολυμπήθρας και του Πανόρμου στη βόρεια ακτή. Οι «μεροβίγλοι» και «νυχτοβίγλοι», μισθωτοί στρατιώτες είχαν αναλάβει το έργο αυτό. Την κύρια όμως στρατηγική σημασία είχε η ίδια η έδρα της Διοίκησης, το «Ξώμπουργο», οχυρωμένο κάστρο, που και σήμερα με τον περήφανο όγκο του δεσπόζει στο νησί και το διαφεντεύει.

Η θέση της Τήνου στο κέντρο του Αρχιπελάγους, σε μικρή απόσταση από τα γύρω νησιά, που όλα μαζί σχηματίζουν τη φυσική γέφυρα ανάμεσα στη Μ. Ασία και στον κυρίως ελλαδικό χώρο, δικαιολογεί την ξεχωριστή σημασία που αποκτά το νησί αυτό ως προκεχωρημένο φυλάκιο και παρατηρητήριο της Γαληνότατης Δημοκρατίας στο Αιγαίο.

Σε σύγκριση με τα άλλα νησιά των Κυκλάδων, την εποχή αυτή, είναι το πιο πυκνοκατοικημένο. Γι’ αυτό και παρατηρείται εδώ έντονο το φαινόμενο της μετανάστευσης προς τα αστικά κέντρα των Μικρασιατικών παραλίων αλλά και άλλων περιοχών. Το μεταναστευτικό ρεύμα, που εντάθηκε κυρίως κατά το ΙΗ΄ αιώνα, επηρέασε αποφασιστικά την πολιτιστική παράδοση και ανάπτυξη του νησιού, αφού οι ξενιτεμένοι, επιστρέφοντας στην αγαπημένη τους γενέτειρα, έφερναν εκεί όχι μόνο φλουριά και πλούτη αλλά και την παιδεία, τις συνήθειες και την κουλτούρα του έξω κόσμου.

Η Τήνος κατά τη μακροχρόνια παραμονή της στη βενετική εξουσία, πολλές φορές δοκιμάστηκε από επιδρομές και άγριες λεηλασίες των Τούρκων, που τις αντιμετώπισε όμως πάντοτε με γενναιότητα και ευψυχία, όπως εκείνες του διαβόητου πειρατή των θαλασσών Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα τον Νοέμβριο του 1537, και του αρχιναύαρχου της τουρκικής αρμάδας Πιαλή-πασά, που στα 1570 όργωνε τις θάλασσες του Αιγαίου, έχοντας αναλάβει, με τεράστιες ναυτικές δυνάμεις, τη μεγάλη επιχείρηση για την κατάληψη της μαρτυρικής Κύπρου, της οποίας τα δεινά από τους Τούρκους άρχισαν ακριβώς τότε και συνεχίζονται μέχρι σήμερα...

Κατά τον μεγάλο Τουρκοβενετικό πόλεμο (1645-1669) για την κατάληψη της Κρήτης, που έλαβε το χαρακτήρα συγκλονιστικής πάλης του Χριστιανισμού εναντίον του Ισλάμ, η Τήνος παίζει σπουδαιότατο ρόλο, αφού οι Βενετοί τη χρησιμοποιούν ως παρατηρητήριο και καίριας σημασίας βάση για τις κινήσεις του τουρκικού στόλου στο Αιγαίο.

Ο τρομερός όμως αγώνας της Κρήτης, που παρακολουθούσαν τα στυλωμένα προς τα εκεί γεμάτα αγωνία μάτια όχι μόνο των σκλάβων Χριστιανών αλλά και όλων των ελεύθερων λαών της Ευρώπης, είχε πια κριθεί οριστικά το 1669 με τη δραματική ήττα του Σταυρού και τη νίκη της αιματοβαμμένης Ημισελήνου. Ο ορίζοντας σκοτεινιάζει, οι ελπίδες φυλλορροούν και ο βραχνάς του φόβου και της απελπισίας πέφτει βαρύς πάνω στα στήθη των σκλαβωμένων.

Η Βενετία, ο επί αιώνες πρωταγωνιστής της πάλης της Χριστιανοσύνης εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αποσύρεται κουρασμένη στο Ιόνιο, στα Εφτάνησα. Στο Αιγαίο μόνη η Τήνος παραμένει ακόμη σε χέρια χριστιανικά. Όμως και εκεί σιγά σιγά αλλά σταθερά η Βενετική κυριαρχία εισέρχεται στην τροχιά της παρακμής, αργοσβήνει και οδηγείται στο μοιραίο τέλος της.

Τη θλιβερή κατάπτωση των απογόνων των παλαιών Φράγκων και Βενετών κατακτητών των Κυκλάδων, τον τραγικό επίλογο της ματαιότητας των ανθρωπίνων, γράφει, με ένα βαθύ ρομαντικό αίσθημα, στα μέσα του παρελθόντος αιώνα, ο λαμπρός ερευνητής της Φραγκοκρατίας Κάρολος Hopf: «Στο Αρχιπέλαγος από πολλά χρόνια έχουν σβηστεί οι πληροφορίες για τους περήφανους και αγέρωχούς του ηγεμόνες. Μόνο φανταχτερά ερείπια μαρτυρούν την αλλοτινή μεγαλοπρέπεια και λαμπρότητα. Πάνω στα συντρίμμια των δουκικών παλατιών ο ανυποψίαστος βοσκός βόσκει τα πρόβατά του. Καμιά επιγραφή δεν μιλάει πια για τους μεγαλόδοξους Βενετούς άρχοντες των νησιών. Ακόμη και τα ονόματά τους έχουν σήμερα ξεθωριάσει. Μόνο κάποτε ανοίγεται ένας μαρμάρινος τάφος, που ίσως έκρυβε τη στάχτη των πριγκίπων. Και ο ερευνητής, που τρέχει προς τα εκεί για να διαβάσει την επιγραφή, βρίσκει όλα, γράμματα και οικόσημα, σβησμένα, ακόμα κι αυτές τις κοινές λέξεις που δεν έχουν περιεχόμενο κι όμως πολλά λένε: Hie jacent (ενθάδε κείνται)...»

Στις 5 Ιουνίου του 1715 η Τήνος, χωρίς αντίσταση από την πλευρά των Βενετών, έπεσε σαν ώριμος καρπός στα χέρια των Τούρκων, οι οποίοι όμως σεβάστηκαν τα προνόμια που είχαν παραχωρήσει οι προηγούμενοι κατακτητές στους κατοίκους του νησιού και άφησαν άθικτη την κοινοτική οργάνωση με τους δημοκρατικούς θεσμούς της. Έτσι η Τουρκοκρατία στην Τήνο, που κράτησε μόνο σχεδόν ένα αιώνα, υπήρξε χαλαρή και επιφανειακή, με όλες τις ευεργετικές συνέπειες για το νησί.

Στη σύντομη περίοδο της Τουρκοκρατίας και στο μεγάλο Αγώνα που επακολούθησε υπέρ της Εθνικής Ανεξαρτησίας και Ελευθερίας η Τήνος έλαβε ενεργό μέρος και πρόσφερε πολύτιμες υπηρεσίες.

Κατά τα Ορλωφικά (1778) στενοί συνεργάτες του θρυλικού θαλασσομάχου Λάμπρου Κατσώνη στους ηρωικούς αγώνες του εναντίον του τουρκικού στόλου στο Αιγαίο υπήρξαν οι γενναίοι Τηνιακοί ναύτες αδελφοί Δημήτριος και Στάθης Διβάρης από τον Πύργο, καπετάν Σβέτζος από τον Κτικάδο και Αθανάσιος Καρδαμίτσης από τα Υστέρνια.

Τήνος, η κατάλευκη. Άποψη μπαίνοντας στο λιμάνι. Στολίδι του νησιού και ιερό προσκύνημα όλων των Ελλήνων η εκκλησία της Μεγαλόχαρης.

Στην τιτανική πάλη του 1821 για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού η Τήνος υπήρξε πάντοτε παρούσα σε όλες της τις φάσεις, με τη συμμετοχή Τηνίων πολεμιστών σε κρίσιμες μάχες, την αποστολή εκστρατευτικών σωμάτων, ναυτικών πληρωμάτων, αλλά και σημαντικών χρηματικών ενισχύσεων.

Έτσι, στις πολεμικές επιχειρήσεις στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, όπου πρωτοήχησε το σάλπισμα της Ελευθερίας, έλαβαν μέρος ο Δρόσος Ν. Δρόσος, ο γνωστός συγγραφέας της Ιστορίας της Τήνου, που ως Ιερολοχίτης πολέμησε γενναία και τραυματίστηκε στη μάχη του Δραγατσανίου (7 Ιουν. 1821), και ο Αντώνιος Γεωργαντόπουλος που έπεσε μαχόμενος ηρωικά στο Σκουλένι της Μολδαβίας (17 Ιουν. 1821).

Πύργος, γενική άποψη. Η πατρίδα των μεγάλων καλλιτεχνών Ν. Γύζη, Ν. Λύτρα, Γ. Χαλεπά...

Τη σημαία της Επανάστασης αναπέτασε στον Πύργο της Τήνου, στις 31 Μαρτίου του 1821, ο από την κωμόπολη αυτή Γεώργιος Παλαμάρης, ενώ λίγες μέρες αργότερα, στις 20 Απριλίου, το σύνθημα της εξέγερσης κατά του κατακτητή δόθηκε και από την πόλη της Τήνου.

Στις 17 Απριλίου του 1821, Κυριακή του Θωμά, μια εβδομάδα ακριβώς μετά την αγχόνη του εθνομάρτυρα Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’, αποκεφαλίστηκε στην Κωνσταντινούπολη ο Φραγκίσκος Γεωργαντόπουλος που είχε συλληφθεί στις 20 Μαρτίου ως επικίνδυνος οπαδός της Φιλικής Εταιρείας και είχε υποβληθεί σε πολλά βασανιστήρια για την αποκάλυψη των σχεδίων της.

Τον Ιούλιο του 1821 τριακόσιοι περίπου Τήνιοι υπό τον μητροπολίτη Καρύστου Νεόφυτο πολέμησαν με καρτεροψυχία στα Στύρα της Εύβοιας εναντίον των Τούρκων και οι περισσότεροι από αυτούς θυσιάστηκαν στο πεδίο της μάχης.

Ο Φραγκίσκος Παξιμάδης, μέλος της γνωστής ιστορικής οικογένειας της Τήνου, διέθεσε σχεδόν ολόκληρη τη μεγάλη του περιουσία για τις ανάγκες του Αγώνα, ενώ ο ίδιος προσωπικά, επικεφαλής και άλλων συμπατριωτών του, έλαβε ενεργό μέρος στις πολιορκίες της Τριπολιτσάς και του Ναυπλίου.

Ως νησιώτες οι Τήνιοι δεν έλειψαν και από τις θαλάσσιες επιχειρήσεις. Τηνιακοί μπουρλοτιέρηδες (Φίλιππος Αέλες, Φιλιππής Αντωνίου, καπετάν Χελιδόνας ή Σαμοθράκης κ.ά.) ανα-φέρονται στις πυρπολήσεις τουρκικών πλοίων στην Ερεσσό της Λέσβου (27 Μαΐου 1821) υπό τον Παπανικολή και στη Χίο (6 Ιουν. 1822) υπό τον Κωνσταντίνο Κανάρη.

Αλλά και με άλλο τρόπο η Τήνος πρόσφερε τις υπηρεσίες της στο αγωνιζόμενο Έθνος, αφού σε αυτήν εύρισκαν καταφύγιο και πατρική φιλοξενία και προστασία, ως πρόσφυγες, οι κατατρεγμένοι και δεινοπαθούντες από τους Τούρκους ελληνικοί πληθυσμοί των παραλίων της Μικρός Ασίας και των νησιών, Κυδωνιάτες, Μοσχονήσιοι, Χιώτες, Ψαριανοί, Κάσιοι κ.α. Όλοι αυτοί μπόλιασαν με νέο αίμα και αναζωογόνησαν τον ντόπιο πληθυσμό του νησιού, ενώ παράλληλα μετέφεραν εκεί πολλές από τις συνήθειές τους, καθώς και την εκλεπτυσμένη πολιτιστική παράδοση της νοσταλγημένης Ιωνίας.

Μετά τον αγώνα της Εθνικής Ανεξαρτησίας, στα χρόνια του Καποδίστρια και του Όθωνα, αλλά και στη συνέχεια, μέχρι τους σημερινούς σύγχρονους καιρούς, η Τήνος, με την προσφορά της στην Παιδεία, στα Γράμματα και στις Τέχνες καθώς και σε άλλους πολιτιστικούς τομείς, έχει διαδραματίσει, δυσανάλογα προς την έκταση και τον πληθυσμό της, ένα δυναμικό ρόλο μέσα στην πορεία του νεοελληνικού εθνικού και θρησκευτικού μας βίου.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ Z. ΣΟΦΙΑΝΟΣ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
15.08.1993

Πηγή anemourion.blogspot.gr