α) από αρχιτεκτονική σκοπιά και β) από κοινωνικοοικονομική σκοπιά. Στην καλλιτεχνικά ευαίσθητη και δημιουργική Τήνο, έχει διασωθεί ένα ξεχωριστό έργο της ελληνικής λαϊκής τέχνης σε πολλαπλά, αλλά ανόμοια αντίτυπα. Στέκουν ακόμα όρθια, αλλά η φθορά του χρόνου βαραίνει όλο και περισσότερο πάνω τους. Πέφτει πρώτα η ευπρόσβλητη στέγη τους, φεύγουν τα περιστέρια τους και ρημάζουν βουληγμένοι. Πριν είναι πολύ αργά, κάτι πρέπει να γίνει. Και ήδη έχει γίνει. Από πρωτοβουλία μιας ομάδας Τηνιακών, που συνειδητοποίησαν την αξία και τη σημασία τους.
Περιστεριώνας στον Ταραμπάδο. Καθώς υψώνεται ευθύγραμμος και αυτοτελής μέσα στο χωράφι, σωστό οχυρό για τους ενοίκους του, μοιάζει με μικρό πύργο. (Φωτ. Α. Αλεξανδρής).
Ο σύλλογος «Φίλοι του Πράσινου», που ιδρύθηκε το 1975, έχει δραστηριοποιηθεί προς την κατεύθυνση της διάσωσής τους, με την «Επιτροπή Αναπαλαίωσης Περιστεριώνων», που δημιούργησε. Με επιχορήγηση του υπουργείου Πολιτισμού, έχει προχωρήσει στην αναπαλαίωση 80 περιστεριώνων, χρησιμοποιώντας ντόπιους μαστόρους. Ανεξάρτητα από τις αντιρρήσεις που ήδη έχουν εκφραστεί ή θα πρόβαλε κάποιος για τις μεθόδους και τα υλικά αναστήλωσης, εντούτοις κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι οι περιστεριώνες σώθηκαν και θα στέκουν ορθοί για πολλά χρόνια ακόμα. Όμως, δεν φτάνει μόνο αυτό. Χρειάζεται μεγαλύτερη επιχορήγηση, μεγαλύτερη ενεργοποίηση κι ακόμη νομική κατοχύρωση της προστασίας τους. Η κήρυξή τους από το υπουργείο Πολιτισμού ως διατηρητέων μνημείων, είναι ήδη ένα πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή.
Αγοραπωλησίες
Οι περιστεριώνες ανήκουν σε ιδιώτες, που πολλοί δεν μένουν πια στην Τήνο και μάλλον δεν πρόκειται ποτέ να τους χρησιμοποιήσουν. Έτσι αρχίζει η διαδικασία αγοραπωλησιών με τάση μετατροπής τους σε εξοχικές βίλες, bungalows ξενοδοχείων, κυρίως από ξένους αγοραστές.
Κι όμως, αυτοί που ζουν στην Τήνο έχουν τη διάθεση να χρησιμοποιήσουν τους περιστεριώνες σαν τέτοιους. Το 65% απ’ αυτούς έχουν περιστέρια, δηλαδή, κάποιος τους περιποιείται.
Είναι ενθαρρυντικό ότι οι περισσότεροι από τους κατοίκους θέλουν να ζωντανέψουν τον ερειπωμένο περιστεριώνα τους, θέλουν να συνεχίσουν την παραδοσιακή εκτροφή του περιστεριού, μια οικονομική δραστηριότητα με αρκετό κέρδος. Έτσι λοιπόν υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την άσκηση μιας πολιτικής που θα απέβλεπε όχι στη μουσειακή διατήρηση των περιστεριώνων, αλλά στη λειτουργική τους ένταξη μέσα στην οικονομία του νησιού.
Η εκτροφή του περιστεριού θα έπρεπε να θεωρηθεί ειδική εκτροφή και να πριμοδοτηθεί. Ο προσφορότερος τρόπος φαίνεται ότι είναι μέσω επιδότησης της καλλιέργειας του βίκου. Στη μορφή που θα χορηγείται στους εκτροφείς (σπέρματα σπασμένα), δε θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί παρά μόνο ως τροφή των περιστεριών. Ταυτόχρονα πρέπει να απαγορευτεί αυστηρά, με σοβαρές κυρώσεις, το κυνήγι των περιστεριών, που είναι ένας ακόμα λόγος μείωσης του αριθμού τους.
Η εκτροφή περιστεριών θα μπορούσε έτσι να αναδειχτεί σε αξιόλογη οικονομική δραστηριότητα. Με κατάλληλη επεξεργασία, η κατανάλωσή τους θα μπορούσε με εξαγωγές να επεκταθεί και εκτός των ορίων της Τήνου. Άλλωστε τέτοια παράδοση προϋπήρχε, εφόσον παλιά μεταφέρονταν μέσα στις τζάρες (μεγάλα δοχεία) στις τηνιακές παροικίες του εξωτερικού.
Περιστεριώνας στο χωριό Φαλατάδος, ασβεστωμένος, με την πορτούλα του. Η διακόσμηση καλύπτει πρακτικές ανάγκες. Και από την ανάγκη γεννιέται ένας πολιτισμός. (Φωτ. Ράνια Η. Παπανικολάου)
Ίσως όμως μια τέτοια ενίσχυση της περιστεροτροφίας να δημιουργήσει τάσεις για εκτροφή με μεθόδους πολύ διαφορετικές απ’ αυτές που ίσχυσαν μέχρι σήμερα. Δεν είναι όλες οι πιθανές καινοτομίες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε καλύτερες αποδόσεις, αυτές που μας δημιουργούν τις όποιες επιφυλάξεις, αλλά εκείνες που θα ασεβήσουν απέναντι στην ομορφιά του νησιού και στον πολιτισμό, που εκεί αναπτύχθηκε. Τα παραδείγματα κακοτεχνιών, χρησιμοποίησης ανάρμοστων υλικών, αφθονούν στους πρόσφατους περστεριώνες.
Αν λοιπόν οι εκτροφείς περιστεριών ενισχυθούν, λογικό είναι και να αυξηθούν. Αυτό όμως δεν πρέπει να συνοδευτεί από αύξηση του αριθμού των καινούργιων περιστεριώνων (συνήθως κακότεχνων), αλλά από αύξηση του αριθμού των «αναπαλαιωμένων». Αναγνωρίζουμε τις δυσκολίες που έχει μια τέτοια πρόταση, εφόσον οι περιστεριώνες ανήκουν σε ιδιώτες κι όταν αυτός που θέλει να έχει περιστέρια δεν έχει περιστεριώνα κι εκείνος που έχει περιστεριώνα δεν θέλει, για διάφορους λόγους, περιστέρια.
Μια από τις δυνατές λύσεις, όμως, είναι ήδη σ’ εφαρμογή στην Τήνο. Ο Τηνιακός μετανάστης και ιδιοκτήτης περιστεριώνα έχει αφήσει κάποιον, συνήθως συγγενή, στη θέση του, που τον περιποιείται και τον εκμεταλλεύεται. Πολλές είναι οι επιμέρους δυνατές λύσεις πάνω σ’ αυτή τη βάση.
Μνημεία
Οι περιστεριώνες της Τήνου πρέπει να πάρουν τη θέση που τους ανήκει ανάμεσα στα υπόλοιπα μνημεία της λαϊκής μας τέχνης. Είναι απαραίτητο, πέρα από την Τοπική Επιτροπή Αναπαλαίωσης Περιστεριώνων, που με το μέχρι τώρα έργο της απέδειξε επάρκεια και ικανότητα να φθάνει στο αποτέλεσμα με τον οικονομικότερο δυνατό τρόπο, να δημιουργηθεί ένα μόνιμο συνεργείο από ειδικευμένους μαστόρους, μηχανικούς, αρχιτέκτονες, αρχαιολόγους και ιστορικούς τέχνης, ώστε να αναλάβει συντονισμένα τις διαδικασίες συντήρησης και αναστήλωσης, τουλάχιστον των πιο χαρακτηριστικών και αντιπροσωπευτικών διαφορετικών τύπων και εποχών περιστεριώνων, στις περισσότερο αξιόλογες περιοχές συγκέντρωσής τους.
Τα τετράγωνα ανοίγματα δημιουργούνται κατά το κτίσιμο του περιστεριώνα, ενώ οι σχιστόπλακες της διακόσμησης τοποθετούνται σε εσοχή του τοίχου. (Φωτ. Ράνια Η. Παπανικολάου).
Ταυτόχρονα, το υπουργείο Πολιτισμού θα έπρεπε εκτός από την κήρυξη όλων ως διατηρητέων μνημείων, να προχωρήσει στην κήρυξη των πιο αξιόλογων απ’ αυτούς σε «μνημεία ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας χρήζοντα ιδιαίτερης κρατικής μέριμνας». Αυτοί θα έχουν και την άμεση προτεραιότητα στα έργα συντήρησης και αναστήλωσης.
Σύμφωνα με τις προσωπικές μας εκτιμήσεις και αξιολογήσεις, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο κατάλογος είναι πλήρης, οι περιστεριώνες που απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή, είναι οι εξής κατά περιοχή:
Αγάπη, Καλλονή, Καρδιανή, Κρόκος, Κτικάδος, Κώμη, Λειβάδα, Μέση, Μυρσίνη, Ξυνάρα, Περάστρα, Ποταμιά, Τριάνταρος, Τριπόταμος, Χατζηράδος καιΤαραμπάδος.
Κληρονομιά
Πέραν όμως των μεμονωμένων περιστεριώνων, αξίζει να αναφερθούν τρεις περιοχές στην Τήνο με εξαιρετική συγκέντρωση αξιολογότατων περιστεριώνων που, διαθέτοντας ταυτόχρονα φυσικές, πολιτιστικές και κοινωνικές ιδιαιτερότητες, θα μπορούσαν να αναδειχθούν κοινωνικά και οικονομικά, αξιοποιώντας τα μνημεία της προγονικής κληρονομιάς. Είναι: α) η περιοχή Τριπόταμου, νότια του Ξώμπουργκου, όπου εκτεινόταν η μεσαιωνική και η αρχαία πόλη, μέχρι χαμηλά στην κοιλάδα, β) η κοιλάδα της Αγάπης, ιδιαίτερα εύφορη με εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον, μαζί με το ομώνυμο χωριό και το Σκλαβοχώρι, την πατρίδα του Γύζη. (Η Αγάπη είναι από τα αρχαιότερα καθολικά χωριά, από τον 13ο αιώνα, και κάτω από το Σκλαβοχώρι έχει επισημανθεί αρχαίος οικισμός) γ) η κοιλάδα της Ποταμιάς, στο ανατολικό τμήμα του νησιού, μέχρι τη θάλασσα.
Περιστεριώνας σε απάνεμη πλαγιά στο χωριό Ταραμπάδος. (Φωτ. Ράνια Η. Παπανικολάου).
Οι τρεις αυτές καλλιτεχνικά γόνιμες περιοχές αναφέρονται με ιδιαίτερη έμφαση, επειδή συνδέονται άμεσα με το αντικείμενο της μελέτης. Αν ξεφύγουμε από αυτό το πλαίσιο κι άλλες περιοχές της Τήνου θα έχουν κάθε δίκαιο να προβάλλουν ανταγωνιστικά, διεκδικώντας τα πρωτεία της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Κι ανάμεσά τους ξεχωριστή θέση κατέχει ο Πύργος, η πατρίδα καλλιτεχνών, ένα ανοιχτό μουσείο αρχιτεκτονικής και γλυπτικής τέχνης.
Ολόκληρο το νησί είναι μια ξεχωριστή σελίδα της ελληνικής λαϊκής δημιουργίας - άγνωστη, δυστυχώς, για τους πολλούς. Το κενό χρειάζεται πια να πληρωθεί. Η αληθινή εικόνα της παρεξηγημένης Τήνου πρέπει κάποτε να γίνει γνωστή στο Πανελλήνιο και πέρα απ’ αυτό για να φανεί επιτέλους «η Τήνος πίσω από την Παναγία».
ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΒΩΚΟΥ - ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΒΑΛΛΙΑΝΟΥ
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
15.8.1993
0 Comments :
Δημοσίευση σχολίου