Μυθολογικά και Ιστορικά στοιχεία για την Τήνο

<<Τῆνος, νῆσος Κυκλάς, ἀπό οἰκιστοῦ Τήνου. Ἐκλήθη καί Ὑδρόεσσα διά τό κατάρρυτον εἶναι, καί Ὀφιοῦσσα>> 

Μέ τήν πληροφορία αὐτή τοῦ λεξικογράφου Στεφάνου Βυζαντίου τοῦ 5ου-6ου αἰῶνος μ.Χ., μαθαίνουμε ὅτι ἡ Τῆνος πού ὠνομάσθη ἔτσι ἀπό τόν πρῶτο ὁμώνυμο οἰκιστή, ἐλέγετο καί Ὑδροῦσσα, ἐξ αἰτίας τῶν ἀφθόνων νερῶν πού ἄρδευαν τά πυκνά ἀρχαία δάση πού ὑπῆρχαν, ἀλλά καί Ὀφιοῦσσα ἐξ αἰτίας τῶν πολλῶν ὄφεων καί συγκεκριμένα ἐχιδνῶν.


Ἀπό αὐτά τά ἑρπετά καί τούς σκορπιούς πού ὑπῆρχαν, ἀπάλλαξε τούς κατοίκους κάποτε ὁ προστάτης τῆς νήσου Ποσειδῶν.

Τό νησί παρουσιάζει καί ἀρκετά σπήλαια, μεταξύ τῶν ὁποίων τῆς Γαστριᾶς, αὐτό τῆς νήσου Πλανούδι καί ἡ μακρά φυσική σήραγγα τῆς δυτικῆς πλευρᾶς τοῦ ὅρους Τσικνιάς, πού ἀποτελεῖ καί τό ὑψηλότερο τῆς νήσου (713μ.). Αὐτή ἡ σήραγγα, πού καταλήγει εἰς τήν θάλασσα, εἶναι πού ταυτίζεται μέ τό περίφημο <<Ἄντρον τοῦ Αἰόλου>> καί εἶναι ἀκριβῶς τό σημεῖο ὅπου καταιγίζονται σφοδρότατοι βόρειοι ἄνεμοι, πολύ ἐπικίνδυνοι γιά τούς ναυτιλλομένους καί ἴσως γι’ αὐτό κατά τούς ἀρχαίους χρόνους εἶχαν πλάσσει τόν μύθο ὅτι ἐκεῖ εἶχε τήν κατοικία του ὁ Αἴολος. Οἱ Τήνιοι, εἶναι κομμάτι τοῦ λεγομένου Κυκλαδικοῦ πολιτισμοῦ.

Ὁ ἀρχαιολογικός ὅρος Κυκλαδικός πολιτισμός ἐπινοήθη ὑπό τοῦ Ἕλληνος ἀρχαιολόγου Χρ. Τσούντα, ἀφ’ ἑνός γιά νά δηλώσει τόν ἀναπτυχθέντα πανάρχαιο πολιτισμό τῶν νήσων τῶν Κυκλάδων καί ἀφ’ ἑτέρου γιά νά διακρίνει αὐτόν ἀπό τούς ἄλλους δυό κλάδους τοῦ Αἰγαίου πολιτισμοῦ, τόν Μινωικό καί τόν Μυκηναικό.

Εἰκόνα αὐτοῦ τοῦ πολιτισμοῦ, δίνουν τά πάμπολλα εὐρήματα τῶν ἀνασκαφῶν, ἀλλά καί τῶν τυχαίων ἀποκαλύψεων, εἰς τήν Τῆνο, ἀλλά καί σχεδόν εἰς ὅλα τά νησιά τῶν κυκλάδων.

Σύμφωνα μέ αὐτά, οἱ Κυκλάδες κατοικοῦνται τουλάχιστον ἀπό τήν 3η π.Χ. χιλιετία καί οἱ πρῶτοι κάτοικοι ἦταν οἱ προπάτορες τῶν Ἑλλήνων Πελασγοί καί οἱ Κάρες, ἀμφότεροι πανάρχαια Ἐλληνικά φύλα, ἀφοῦ σύμφωνα μέ τόν Θουκιδίδη (Α.3), τόν Παυσανία (Ἀρκαδικά 1.4), τόν Διόδωρο (Α.ΙΧ.2) καί ἄλλους συγγραφεῖς: <<Δρύοπες, Δωριεῖς, Ἴωνες καί Ἀθηναῖοι ἐκαλοῦντο Πελασγοί καί ἡ Ἑλλάς πρότερον ἐκαλεῖτο Πελασγία>>. (Ἡρόδοτος, 2.56). Οἱ Κ άρες δέ, σύμφωνα ἐπίσης μέ τούς ἴδιους συγγραφεῖς, δέν ἦταν ἄλλοι ἀπό τούς Λέλεγες, οἱ ὁποῖοι ἦταν αὐτόχθονες κάτοικοι τῆς Λακωνικῆς καί κάποτε μετοίκησαν πρός ἀνατολάς εἰς τά νησιά τοῦ ἀνατολικοῦ Αἰγαίου. Ὅταν λοιπόν ἔκαναν μία δεύτερη μετοίκησι πρός Μικρά Ἀσία, δηλαδή πρός Μίλητο, Μυκάλη καί τήν κοιλάδα τοῦ Μαιάνδρου μετωνομάσθησαν σέ Κάρες.

Γι’ αὐτό καί ὡς ἀπόγονοι τῶν Λελέγων κατατάσσονται ἐπίσης εἰς τήν εὐρύτερη Ἑλληνοπελασγική ὁμοεθνία.

Ἕνα ἀπό τά σημαντικότερα στοιχεῖα γιά τόν Ἑλληνικό πολιτισμό, εἶναι τά μεταλλικά κτερίσματα πού ἀνακαλύφθηκαν εἰς τούς κυκλαδικούς τάφους. Εὑρέθησαν ἀργυρά καί χάλκινα καρφιά, πόρπες, διαδήματα, αἰχμές δοράτων κ.τ.λ., καθώς καί μῆτρες, πού ἀπέδειξαν ὅτι οἱ Κυκλαδίτες ἐγνώριζαν ἤδη ἀπό τότε νά ἐκμεταλλεύωνται τόν χαλκό καί τόν ἄργυρο.

Καί αὐτό εἶναι σημαντικό διότι ἀναιρέθη ἡ ἀντιεπιστημονική καί κατεστημένη ἄποψις ὅτι οἱ πρῶτες μεταλλευτικές ἐργασίες ἐν Ἑλλάδι ὠφείλοντο εἰς τούς Φοίνικες, ἀφοῦ κατά τήν ἐποχή τῶν κυκλαδικῶν τάφων δέν εἶχαν ἐμφανισθεῖ ἀκόμη εἰς τό προσκήνιο τῆς ἱστορίας.

Σύμφωνα μέ διασωθεῖσες ἐπιγραφές, οἱ Τήνιοι ἦταν χωρισμένοι κατά φυλές καί μάλιστα ἀρκετές, δηλαδή τούς Γυραεῖς, Δονακεῖς, Ἐλειουλεῖς, Ἐσχατιῶτες, Ἡρακλεῖδες, Θεστιάδες, Κλυμενεῖς, Ὑακινθεῖς κλπ.

Περί τῆς παναρχαίας ἱστορίας τῆς Τήνου, ἔγραψαν ἰδιαίτερα ἔργα ὁ Αἰνησίδημος (Τηνιακά) καί ὁ Ἀριστοτέλης (Πολιτεία Τηνίων), τά ὁποία ὅμως δέν διεσώθησαν. Ὑπάρχουν μόνον ἀποσπάσματα ἀπό διαφόρους συγγραφεῖς, ὅπως τοῦ κωμικοῦ Εὐπόλιδος, ἀπό τά ὁποία γνωρίζουμε ὅτι τό νησί εἶχε μία μικρή πόλι, τήν Τῆνο, πού ἔκειτο εἰς τήν νοτιοανατολική σημερινή χῶρα καί τίς κῶμες Ἄριστον, Ἐλαιοῦντα καί Πάνορμον.

Πλησίον τῆς πόλεως ὑπῆρχε ὁ ναός τοῦ Ποσειδῶνος καί τῆς Ἀμφιτρίτης (θέσις Κιόνια), ὁ ὁποῖος κατά τόν Στράβωνα (Ι, 487) ἦταν <<θέας ἄξιος>> καί εἰς τόν ὁποῖο ὑπῆρχαν μεγάλα ἀγάλματα τῶν δυό θεῶν, ἔργα τοῦ Ἀθηναίου Τηλεσίου, ἀλλά καί μεγάλα ἑστιατόρια γιά τό πλῆθος πού συνέρρεε κατά τίς ἑορτές τῶν Ποσειδωνίων, ὅπου ἐτελοῦντο μεγαλοπρεπεῖς θυσίες καί τελετές. Εἰς τήν Τῆνο ὁ Ποσειδῶν ἐλατρεύετο ὡς <<Μέγας Ἰατρός>> καί ὁ ναός του ἦταν ἄσυλο καί θεραπευτήριο.

Εἰς τό νησί πάντως ὑπῆρχαν καί ναοί τοῦ Ἀπόλλωνος καί τοῦ Διονύσου, ἐνῶ ἐτελοῦντο καί τά Θεοξένεια, ἑορτή πρός τιμήν διαφόρων θεῶν.

Τά περισσότερα ἀπό τά ἀργυρά νομίσματα τῆς ἀρχαίας Τήνου, δραχμές καί τετράδραχμα, φέρουν τήν κεφαλή τοῦ Ποσειδῶνος μέ τήν τρίαινα ἀπό τήν μία πλευρά, καί ἕνα δελφίνι ἀπό τήν ἄλλη.

Ἡ Τῆνος ἀπό πολύ νωρίς ἀποικίσθη ἀπό Ἴωνες, ἐνῶ κατά τόν 6ο αἰώνα π.Χ. κατέστη ὑποτελής της Ἐρετρίας. Κατά τούς Μηδικούς πολέμους ὑπετάγη ὑπό τῶν Περσῶν τούς ὁποίους καί ἀκολούθησε, ἀλλά κατά τίς παραμονές τῆς ναυμαχίας τῆς Σαλαμίνος, ὁ Τήνιος τριήραρχος Παναίτιος αὐτομόλησε μέ τό πλοῖο του πρός τούς Ἕλληνες καί μέσω τῶν πληροφοριῶν πού τούς ἔδωσε, τούς ἔπεισε νά παραμείνουν εἰς τήν Σαλαμίνα. Διά τῆς πράξεώς του αὐτῆς, ὁ Τήνιος τριήραρχος προσέφερε μεγίστη ὑπηρεσία εἰς τούς Ἕλληνες καί γι’ αὐτό οἱ Τήνιοι συμπεριέλαβαν τό ὄνομά του εἰς τήν ἐπιγραφή τοῦ τρίποδος πού ἔστειλαν ὡς ἀφιέρωμα εἰς τούς Δελφούς γιά τήν μεγάλη νίκη.

Ἐν συνεχείᾳ οἱ Τήνιοι πολέμησαν ἐναντίον τῶν Περσῶν καί εἰς τήν ἐν Πλαταιαῖς μάχη καί μετά τούς Μηδικούς πολέμους τό 477 π.Χ. ἔλαβαν μέρος εἰς τόν συνασπισμό τῆς Δήλου ὑπό τήν ἡγεμονία τῶν Ἀθηνῶν.

Ἀκολούθως ἡ Τῆνος περιῆλθε εἰς τούς Σπαρτιάτες, καί ὅταν ὁ Ἀθηναῖος στρατηγός Κόνων κατέλυσε τήν Σπαρτιατική ἡγεμονία κατά θάλασσα, κατέστη αὐτόνομη μέχρι τό 338 π.Χ., ὅταν μετά τήν μάχη τῆς Χαιρωνείας περιῆλθε εἰς τόν Φίλιππο. Ἐν συνεχείᾳ διατελεῖ ὑπό τήν ἐξουσία τοῦ Πτολεμαίου τοῦ Λάγου, τοῦ Ἀντιγόνου, τοῦ Κασσάνδρου, τοῦ Πτολεμαίου Σωτῆρος καί τῶν Πτολεμαίων τῆς Αἰγύπτου, ἕως τόν 2ο αἰώνα π.Χ. ὅπου περιέρχεται εἰς τούς Ρωμαίους καί ὑπάγεται εἰς τήν Ἐπαρχία τῶν Νήσων τοῦ Αἰγαίου Πελάγους. Ὁ Χριστιανισμός ἐν Τήνῳ, διεδόθη ἤδη ἀπό τόν 2ο αἰώνα μ.Χ. σύμφωνα μέ τούς ἀρχαιοτάτους τάφους τῶν πρώτων Χριστιανικῶν αἰώνων πού εὑρέθησαν.

Ὡς πρῶτος Ἐπίσκοπος ἀναφέρεται κατά τήν Ἔ΄ Οἰκουμενική σύνοδο (553) ὁ Ἔκδικος ἡ Εὐδίκιος. Ἡ Ἐπισκοπή Τήνου διετηρήθη ὑπό τῶν Ἑλλήνων ἱεραρχῶν μέχρι τό 1207, ὅπου τήν κατέλαβαν Λατίνοι ἱεράρχες μέχρι τό 1715. Κατά τούς βυζαντινούς χρόνους ὑπέστη πολλές καταστροφές ἀπό Ἄραβες, Σαρακηνούς καί ἄλλους πειρατές τοῦ Αἰγαίου.

Μετά τήν πρώτη ἅλωσι τῆς Πόλεως τό 1204 ἀπό τούς Φράγκους, περιῆλθε εἰς τούς Ἐνετούς γιά ἀρκετούς αἰῶνες καί μάλιστα γιά πολύ καιρό μετά τήν δεύτερη ἅλωσι τῆς Πόλεως τό 1453 ὑπό τῶν Τούρκων, ἀφοῦ οἱ Τήνιοι, παρά τήν ἄθλια κατάστασί τους εἰδικά κατά τά τελευταῖα ἔτη τῆς Βενετοκρατίας, προτιμοῦσαν τήν Βενετική κακοδιοίκησι καί τυρρανία ἀπό τήν Τουρκική δουλεία. Μαζί μέ τούς Βενετούς μάλιστα, ἀπέκρουσαν φοβερές ἐπιδρομές τῶν Τούρκων καθ’ ὅλη τήν διάρκεια τοῦ 16ου καί τοῦ 17ου αἰῶνος, μέχρι τό 1715 ὅπου οἱ Τοῦρκοι τήν κυρίευσαν καί κατεδάφησαν τά τείχη τοῦ κάστρου της.

Κατά τήν Βενετοκρατία οἱ Καθολικοί ἀριθμοῦσαν περί τούς 12.000, ἀλλά ἐπειδή οἱ Τοῦρκοι φέρθηκαν μέ περισσότερη ἐπιείκεια εἰς τούς Ὀρθοδόξους, ἄρχισαν βαθμηδόν νά ἀποχωροῦν ἀπό τό νησί, μή ἀνεχόμενοι τήν ἐπικράτησι τῶν Ὀρθοδόξων συμπολιτῶν τους.

Κατά τούς χρόνους τῆς Τουρκοκρατίας, πολλοί Τήνιοι ἐξ αἰτίας τῆς οἰκονομικῆς παρακμῆς τῆς νήσου, ἀπεχώρησαν γιά τό ἐξωτερικό, χωρίς νά ξεχνοῦν ὅμως τήν ἰδιαίτερη πατρίδα τους, τήν ὁποία εὐεργέτησαν.

Τήνιος ὑπῆρξε καί ὁ Ἀλεξ.Καρδαμίτσης, ὁ γραμματέας τοῦ Λάμπρου Κατσώνη, ὁ ὁποῖος ἔσωσε αὐτόν μετά τήν καταστροφή τοῦ στόλου του κατά τήν ναυμαχία τῆς Ἄνδρου (6-7 Ἀπριλίου 1790).

Πολλοί ἦταν οἱ Τήνιοι πού ἐπέδειξαν ἔξοχη πατριωτική δράσιν ὡς μέλη τῆς Φιλικῆς Ἐταιρίας, ὅπως ὁ Φ.Γεωργαντόπουλος, ὁ ὁποῖος συλληφθεῖς ἐν Κωνσταντινουπόλει τό 1821, ὑπέστη μαρτυρικό θάνατο.

Μέ τήν ἔναρξι τῆς ἐπαναστάσεως τοῦ 1821, φθάνει εἰς τό νησί ὁ Ἑλληνικός στόλος καί οἱ Τήνιοι ἀναλαμβάνουν ἐθελοντές, ἄλλοι ὡς ναῦτες καί ἄλλοι ὡς συμμετέχοντες εἰς τίς ἐκστρατεῖες τῆς Πελοποννήσου, τῆς Εὐβοίας καί τῆς Στερεᾶς.

Ἀπό τό 1821 ἡ Τῆνος κατέστη ἄσυλο πολλῶν Ἑλλήνων ἀπό τήν Μικρά Ἀσία καί ἄλλα νησιά τοῦ Αἰγαίου, τούς ὁποίους οἱ κάτοικοι περιέθαλψαν.

Συνέπεια ὅμως αὐτῆς τῆς κοσμοσυρροῆς, ἦταν νά πέσει πανώλης εἰς τό νησί τό 1822, δηλαδή ἕνα ἔτος πρό τῆς εὑρέσεως τῆς θαυματουργῆς εἰκόνος τῆς Εὐαγγελιστρίας. Ἡ ἱστορία τῆς εἰκόνος ἔχει ὡς ἑξῆς:

Τό 1821, κατά τήν ἔναρξι τῆς ἐπαναστάσεως, ἕνας γέρος κηπουρός ὀνόματι Μιχάλης Πολυζώνης βλέπει τήν Θεοτόκο εἰς τόν ὕπνο του, ἡ ὁποία τόν διατάζει νά πάει νά σκάψει εἰς τόν ἀγρό κάποιου Ἀντωνίου Δοξαρά, πρός ἀνεύρεσι τῆς εἰκόνος. Οἱ προσπάθειες ὅμως ἀπέβησαν ἄκαρπες. Τό 1822 μία μοναχή τῆς Μονῆς Κεχροβουνίου ὀνόματι Πελαγία, βλέπει ἐπίσης τήν Θεοτόκο, ἡ ὁποία τῆς λέει νά πάει νά βρεῖ τούς δημογέροντες καί νά τούς πεῖ νά ἀρχίσουν νέες ἔρευνες εἰς τόν ἴδιο ἀγρό. Πράγματι ἄρχισαν ἐκ νέου οἱ ἔρευνες, ἀλλά καί πάλι δέν εὑρέθη ἡ εἰκόνα. Ἀντ’ αὐτοῦ εὑρέθησαν τά θεμέλια ἑνός ἀρχαίου ναοῦ καί ἕνα ξερό πηγάδι. Μετά ἀπό λίγους μῆνες ἐνέσκηψε ἡ προαναφερθεῖσα πανώλης καί γιά νά ἐξιλεώσουν τήν Θεοτόκο ἀποφάσισαν νά οἰκοδομήσουν ναό.

Κατά τήν ἡμέρα ὅμως τῆς ἱεροτελεστίας τοῦ θεμελίου λίθου τοῦ ναοῦ, παρατήρησαν ὅτι τό ξεροπήγαδο ἦταν πλῆρες δροσεροῦ νεροῦ.

Αὐτό τό γεγονός ἔκανε τούς κατοίκους νά δείξουν μεγαλύτερο ἐνδιαφέρον γιά τόν ναό, τοῦ ὁποίου ἡ ἀνοικοδόμησις προχώρησε χάρις εἰς τούς ἐράνους. Τήν 30η Ἰανουαρίου τοῦ 1823, ἡμέρα ἑορτῆς τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, εἶχαν προσέλθει πολλοί κάτοικοι, γιά νά προσφέρουν τίς ὑπηρεσίες τους ἀπό εὐλάβεια εἰς τόν νεόδμητο ναό.

Ἐκεῖ λοιπόν πού ἔσκαβαν, ἡ σκαπάνη ἑνός ἐργάτη ὀνόματι Ἐμμανουήλ Μάτσα προσκρούει εἰς τήν σεπτή εἰκόνα.

Μόλις σκύβει καί συλλέγει τά δυό κομμάτια τῆς εἰκόνος παραλύει ἀπό τόν φόβο του, ἀφοῦ μόλις προσάρμοσε τά κομμάτια, αὐτά κόλλησαν ὡς ἐκ θαύματος. Ἀφοῦ διεδόθη τό γεγονός εἰς ὅλο τό νησί, ἔσπευδαν ἅπαντες εἰς τόν τόπο τῆς ἀνευρέσεως γιά νά προσκυνήσουν τήν Θεοτόκο, καί λίγες ἡμέρες μετά ἐξηφανίσθη καί ἡ πανώλης.

Αὐτό τό γεγονός ἔκανε μεγάλη αἴσθησι εἰς ὅλη τήν Ἑλλάδα, ὅπου ἐμαίνετο ὁ πόλεμος τῆς Ἐπαναστάσεως.

Ἐν γένει, οἱ Τήνιοι προσέφεραν εἰς τήν πατρίδα σπουδαῖες ὑπηρεσίες, ἀφοῦ προθύμως ἔλαβαν μέρος εἰς ὅλους τους πολέμους ὅπως εἰς τό Ἀλβανικό Ἔπος, κατά τό ὁποῖο ἔγινε καί ὁ τορπιλλισμός τοῦ Ἑλληνικοῦ καταδρομικοῦ Ἕλλη (15-8-1940), πρό τοῦ λιμένος τῆς Τήνου.

ΜΕΤΣΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΠΗΓΗ: http://www.eposfilis.gr/